Η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη παρευρέθηκε, το Σάββατο 18 Μαΐου 2024, στην εκδήλωση για τη δημιουργία «Σχολής Πέτρας και Παραδοσιακών Μορφών Δόμησης» στην κοινότητα Πενταλόφου Κοζάνης. Η ζουπανιώτικη τέχνη στα μαστοροχώρια του Δήμου Βοΐου αναφέρεται στη ζωντανή συλλογική μνήμη, στα τραγούδια, τις ιστορίες, τις αφηγήσεις και στις πολιτιστικές εκδηλώσεις των κατοίκων μιας ολόκληρης περιοχής, που αποτελούν τις εστίες της παραδοσιακής τέχνης του σμιλέματος της πέτρας και της δόμησης. Τα μπουλούκια των μαστόρων του Πεντάλοφου, με τις ρίζες τους να πηγαίνουν πίσω στον 17ο αιώνα, δραστηριοποιήθηκαν στην Ελλάδα, στα Βαλκάνια ως και την Αμερική. Το ίδιο ισχύει και για τους πετράδες που άνθησαν στα Λαγκάδια της Γορτυνίας, στην Πελοπόννησο. Οι μάστορες αυτοί σήμερα είναι οι ζωντανοί φορείς που μεταδίδουν ακόμη τη μοναδική τους τέχνη. Η μαστοριά τους διατηρείται ανέγγιχτη από τον χρόνο, στο πλούσιο και διατηρητέο κτιριακό απόθεμα της ευρύτερης περιοχής. Είναι αυτοί που μεταμόρφωσαν το βραχώδες φυσικό τοπίο του τόπου τους σε ένα μοναδικής αξίας πολιτιστικό τοπίο.
Στην ομιλία της, η Λίνα Μενδώνη εξήρε τη σημασία της παραδοσιακής τέχνης της πέτρας, που ανθούσε στις περιοχές αυτές και εξήγγειλε την ίδρυση δύο Επαγγελματικών Σχολών Μαθητείας διαβαθμισμένες σύμφωνα με το θεσμικό πλαίσιο του Υπουργείου Παιδείας. Στο πλαίσιο Προγραμματικής Σύμβασης του Υπουργείου Πολιτισμού με τις Περιφέρειες Δυτικής Μακεδονίας και Πελοποννήσου, οι Σχολές θα λειτουργήσουν στον Πεντάλοφο Κοζάνης και στα Λαγκάδια Αρκαδίας, προκειμένου να διατηρηθεί αυτή η μορφή της άυλης πολιτιστικής μας κληρονομιάς, αλλά και να καλυφθεί το σοβαρό έλλειμμα μαστόρων. Με τη δημιουργία των Σχολών διασφαλίζεται η προστασία και η συνέχεια της τέχνης της πέτρας, ενώ προσφέρονται πιστοποιημένες σπουδές, αλλά προοπτική εργασίας στους νέους, που θέλουν να μείνουν στον τόπο τους και να κρατήσουν ζωντανές τις παραδόσεις του. Η Υπουργός επεσήμανε την ανάγκη οι διαδικασίες που έχουν ήδη ξεκινήσει με ταχείς ρυθμούς, να προχωρήσουν απρόσκοπτα, ώστε οι Σχολές να λειτουργήσουν το συντομότερο δυνατόν.
«Σήμερα, είπε η Υπουργός Πολιτισμού, γιορτάζουμε τη Διεθνή Ημέρα Μουσείων που καθιερώθηκε, πριν από μισόν αιώνα. Αγαπάμε και τιμούμε τα μουσεία, τις κιβωτούς τέχνης και μνήμης, αλλά δεν θέλουμε η περιφέρεια, τα πανέμορφα χωριά μας, να έχουν μουσειακό χαρακτήρα. Η πατρίδα μας, αντιμετωπίζει σήμερα, περισσότερο από ποτέ, το δημογραφικό πρόβλημα. Οι πρωτοβουλίες μας αυτές θα δώσουν ζωή σ’ αυτούς τους τόπους που ερημώνουν, προσφέροντας στους νέους εργασία και προοπτική. Μόνο αν υπάρχετε εσείς, μόνον αν επενδύσει η τοπική κοινωνία, θα διατηρηθεί η άυλη πολιτιστική κληρονομιά μας και θα μπορέσει να συμβαδίσει με τις σύγχρονες αναπτυξιακές προοπτικές, καθώς η παράδοση εμπνέει και νοηματοδοτεί τη σύγχρονη δημιουργία, τη σύγχρονη αρχιτεκτονική. Είναι ευτύχημα ότι σήμερα είμαστε, εδώ, όλοι παρόντες, οι κάτοικοι της περιοχής, οι τοπική αυτοδιοίκηση, η περιφερειακή αυτοδιοίκηση, η ακαδημαϊκή κοινότητα, η Πολιτεία, και έχουμε ενώσει τις δυνάμεις μας».
Στη συνέχεια η Υπουργός αναφέρθηκε στο νόμο για την ενίσχυση και την προστασία της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, που ψηφίστηκε στη Βουλή, πριν από ένα μήνα, με διπλή διάσταση: Την ενίσχυση της προστασίας, αλλά και την τόνωση της εντόπιας οικονομικής ανάπτυξης, μέσω της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς. «Από το 2019, είπε η Υπουργός Πολιτισμού, ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης μας είχε ζητήσει να μελετηθούν τα μέτρα προστασίας της ζωντανής παράδοσης. Στην τετραετία έχουν γίνει πολλά και σοβαρά βήματα προς την κατεύθυνση αυτή. Στο πλαίσιο αυτό θα λειτουργήσουν και οι δυο Σχολές, εδώ στον Πεντάλοφο και στα Λαγκάδια. Συγκροτήσαμε στο Υπουργείο Πολιτισμού, Γνωμοδοτικό Συμβούλιο για την άυλη πολιτιστική κληρονομιά, αντίστοιχης βαρύτητας με το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Συγχρόνως, θεσμοθετήσαμε στον ίδιο νόμο τη δημιουργία Διυπουργικής Επιτροπής, που συγκροτείται από εκπροσώπους όλων των συναρμοδίων υπουργείων, υπό την προεδρία και τη συντονιστική ευθύνη του Υπουργείου Πολιτισμού. Στόχος της Επιτροπής είναι να δώσει κίνητρα, οικονομικά και εργασιακά, σ’ αυτούς που ήδη εργάζονται στις παραδοσιακές τέχνες, εν αις και η πέτρα, αλλά και σε εκείνους που θέλουν να ασχοληθούν με την αναγέννηση της άυλης κληρονομιάς μας και των παραδοσιακών τεχνών με σύγχρονη αναπτυξιακή προοπτική.
Αν θέλουμε να είμαστε συνεπείς και να δώσουμε ένα μέλλον στα νέα παιδιά που θα θελήσουν να επενδύσουν στις παραδοσιακές τέχνες, οφείλουμε να δημιουργήσουμε Σχολές διαβαθμισμένες. Εξαιρετική είναι η προσπάθεια του Σωματείου «Φίλοι Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Άνθη της Πέτρας», στο οποίο συμμετέχουν πολλοί νέοι άνθρωποι. Όμως, σήμερα, οι νέοι μας χρειάζονται κατοχύρωση. Ένα πτυχίο, που τους επιτρέπει να εργαστούν και να αισθάνονται επαγγελματίες, αλλά και να αντιμετωπίζονται ως επαγγελματίες. Αυτό είναι υποχρέωση του Υπουργείου Πολιτισμού, το οποίο αναλαμβάνει σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας, αφού ολοκληρωθεί η σύνταξη των εκπαιδευτικών εγχειριδίων από τις ομάδες του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας και του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, να ιδρύσει τις Σχολές. Στον Πεντάλοφο έχουν απομείνει, σήμερα, λιγότεροι από μια δεκάδα επώνυμοι μάστορες, που μεταλαμπαδεύουν την τέχνη τους σε νεότερους, σε φοιτητές πανεπιστημίων, με στόχο να διασωθεί και να αναπτυχθεί στην προοπτική των σημερινών αναπτυξιακών αναγκών».
«Πιστεύω», είπε η Λίνα Μενδώνη, «ότι η εκδήλωση σήμερα στον Πεντάλοφο είναι αποκαλυπτική. Όλοι μαζί ενώνουμε τις δυνάμεις μας. Προχωρούμε τις διαδικασίες που απαιτούνται για την Προγραμματική Σύμβαση Πολιτισμικής Ανάπτυξης, προκειμένου να αναλάβει η ακαδημαϊκή κοινότητα και οι τεχνίτες, με την εμπειρία τους, να δουλέψουν μαζί για να συντάξουν τα εκπαιδευτικά εγχειρίδια. Όλοι εδώ, συμφωνούμε ότι αυτό πρέπει να γίνει το ταχύτερο δυνατόν. Εμείς θα τρέξουμε για να δημιουργηθεί το πλαίσιο της Σχολής και θα είμαστε εδώ για να υποδεχτούμε τους πρώτους σπουδαστές, που θα μυηθούν στην πέτρα από εκείνους που διέσωσαν την πολύτιμη τέχνη. Θα διδαχθούν από την εμπειρία τους, παράλληλα με τη θεωρητική κατάρτιση που θα λάβουν. Δεν είμαστε στο παρά πέντε. Είμαστε στο και πέντε για να διασώσουμε την πολύτιμη παράδοση μας, ενώνοντας όλοι τις δυνάμεις. Θα γίνουν όλα σωστά για να δώσουμε ελπίδα ζωής στην περιφέρεια, στην πατρίδα μας. Έχουμε μεγάλη ανάγκη αυτούς τους νέους μάστορες. Δημιουργούμε κίνητρα ώστε οι νέοι να μένουν στον τόπο τους, να δουλεύουν και να προάγουν την τέχνη με την επικουρία της επιστήμης και το αντίθετο. Ευχαριστώ ιδιαίτερα τον Περιφερειάρχη Γιώργο Αμανατίδη, ο οποίος από τα πρώτα πράγματα που έκανε αναλαμβάνοντας την Περιφέρεια ήταν να τρέξει τη διαδικασία για τη δημιουργία της Σχολής, όπως και τον Δημήτρη Πτωχό Περιφερειάρχη Πελοποννήσου για την συνοδοιπορία».
Με την τέχνη της πέτρας αναστηλώνονται και συντηρούνται μνημεία, εκκλησίες και μοναστήρια, σχολεία, γεφύρια, παλιά αρχοντικά, κτίρια προβιομηχανικής τεχνολογίας (μύλοι, λιοτρίβια, δεξαμενές κ.λπ.), ερειπωμένες ή πεπαλαιωμένες κατοικίες, αναλληματικοί τοίχοι σε εδάφη με υπό κλίση, στήριξη μονοπατιών και καλλιεργήσιμων εδαφών κ.ά. Οικοδομούνται νέα κτίρια που εντάσσονται σε παραδοσιακούς οικισμούς, χωρίς να αλλοιώνουν τη φυσιογνωμία τους.
Η εκδήλωση στο Πεντάλοφο διοργανώθηκε από την Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας με τη συνεργασία του Δήμου Βοΐου, του Πολιτιστικού Συλλόγου Πενταλόφου και του Σωματείου «Φίλοι Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Άνθη της πέτρας».
Στην εκδήλωση, που αποτελεί το μεγάλο βήμα για την ίδρυση «Σχολών Πέτρας και Παραδοσιακών Μορφών Δόμησης», εκτέθηκαν οι ερευνητικές εργασίες που εκπονήθηκαν από φοιτητές της Σχολής Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου Αθηνών και της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Πανεπιστημίου της UTAH Valley, των ΗΠΑ, κατά την διάρκεια της μελέτης τους, στον Πεντάλοφο, τον Οκτώβριο του 2023.
Παρευρέθηκαν ο Υφυπουργός Εσωτερικών Στάθης Κωνσταντινίδης, ο βουλευτής Κοζάνης Μιχάλης Παπαδόπουλος, ο Περιφερειάρχης Δυτικής Μακεδονίας Γιώργος Αμανατίδης, εκπρόσωποι της ακαδημαϊκής κοινότητας και πολλοί εκπρόσωποι τοπικών φορέων.
