Το οικογενειακό δίκαιο πρέπει να έχει δύο βασικά στοιχεία: να είναι «οικογενειακό» και να είναι «δίκαιο». Βέβαια, το τι είναι δίκαιο… είναι ζήτημα ερμηνείας. Και η ερμηνεία πάντοτε επηρεάζεται από τις εκάστοτε πολιτικοκοινωνικές συγκυρίες μιας εποχής. Στη δική μας εποχή καθότι έχει ως γνώρισμα την ταχύτητα και ως εκ τούτου την «δημιουργική» ασάφεια, η ερμηνεία πολλές φορές χάνεται στη μετάφραση.
Ας τα πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά…
Πάντοτε ένας γάμος ξεκινά με το … «και ούς ο Θεός συνέζευξεν, άνθρωπος μη χωριζέτο». Η «ευαγγελική αυτή εντολή» στην πράξη βλέπουμε πως πολλές φορές δεν ισχύει, καθότι τα διαζύγια πολλαπλασιάζονται. Οι λόγοι των διαζυγίων πολλοί. Κατ΄ εμέ ο εξής ένας: η σύγχυση στην κοινωνία (είναι το ζήτημα της ερμηνείας που τέθηκε στην προηγούμενη παράγραφο). Πολλές φορές αναζητούμε ως κοινωνία το «American dream», επειδή απλά αυτό έχουμε μάθει ως κοινωνία να ονειρευόμαστε, χωρίς να έχουμε τα απαραίτητα εργαλεία και κοινωνική εκπαίδευση για να το πετύχουμε. Και από το “American dream” περνάμε στο “greek divorce”.
Τα τελευταία χρόνια στόχος του νομοθέτη είναι να απλοποιήσει τις διαδικασίες του διαζυγίου, να γίνεται όσο το δυνατόν πιο αυτοματοποιημένα. Για αυτό το λόγο διαβάζουμε και για το «νέο διαζύγιο» που θα γίνεται «άυλα- ανέπαφα». Όταν όμως υπάρχουν παιδιά, το διαζύγιο γίνεται πιο σύνθετο. Και μέχρι τώρα υπήρχε ένα οικογενειακό δίκαιο το οποίο δεν ήταν ικανό να καλύψει πολλά από τα κενά που αντιμετωπίζονταν στην πρακτική. Ήταν λοιπόν αναγκαίος ο επαναπροσδιορισμός των διατάξεων της επιμέλειας, με στόχο πάντα το συμφέρον ενός ανήλικου παιδιού, του οποίου οι γονείς χωρίζουν. Το ΣΥΜΦΕΡΟΝ… ακόμα μία αόριστη έννοια, που επιδέχεται ερμηνείας. Η ερμηνεία λοιπόν είναι η λέξη κλειδί στο ζήτημα της συνεπιμέλειας. Η κοινωνική σύγχυση όμως είναι αυτή που κλειδώνει κυριολεκτικά την εύρεση μιας λύσης και οδηγεί σε αδιέξοδα.
Ένα από τα βασικά παραδείγματα που μαθαίνει κανείς στην εκπαίδευση της διαμεσολάβησης είναι το εξής:
Ένας Αμερικανός δικαστής είχε ενώπιον του δύο γονείς ενός ανηλίκου παιδιού, οι οποίοι θέλησαν δικαστικά να επιλύσουν τα ζητήματα επιμέλειας κατόπιν του διαζυγίου τους. Πριν ξεκινήσει να εξετάζει την υπόθεση έκανε στην μητέρα μία απλή ερώτηση: – Το αγαπάς το παιδί σου;
Η μητέρα απάντησε απορημένη πως – φυσικά και το αγαπάω, εγώ το γέννησα, πόνεσα για αυτό, το μεγάλωσα, του έμαθα να μιλάει, να περπατάει, ήμουν δίπλα του σε κάθε του βήμα, ξενυχτούσα στο πλάι του, χαιρόμουν με τη χαρά του, το νοιάζομαι, κάνω τα πάντα για να μεγαλώνει με ο, τι καλύτερο.
Ο δικαστής συνέχισε και έκανε την απλή αυτή ερώτηση και στον πατέρα: – Το αγαπάς το παιδί σου;
Ο πατέρας απάντησε εμφανώς επίσης απορημένος πως – φυσικά και το αγαπάω, είμαι ο πατέρας του, έκανα τα πάντα για να μεγαλώσω, για να μη του λείψει τίποτα και κάνω όνειρα για αυτό.
Τότε ο δικαστής απευθύνθηκε στους δύο γονείς και τους είπε πως εσείς αγαπάτε το παιδί σας και έρχεστε σε μένα που δεν το ξέρω, δεν το έχω ποτέ μου δει, δεν γνωρίζω ούτε καν το όνομα του, να σας πω πιο είναι το καλύτερο για το παιδί σας, που εσείς οι ίδιοι μου είπατε πριν ότι αγαπάτε!
Ποιος είναι λοιπόν ο κατάλληλος άνθρωπος για να «ερμηνεύσει» το συμφέρον του παιδιού; Οι ίδιοι οι γονείς, ή ένα Δικαστήριο;
Μέχρι σήμερα οι αποφάσεις επιμέλειας κατά κύριο λόγο ανέθεταν την επιμέλεια σε έναν από τους δύο γονείς και η γονική μέριμνα συνασκούνταν από κοινού. Η επικοινωνία του γονέα που δεν είχε την επιμέλεια χωριζόταν σε μονά – ζυγά, όπως η κυκλοφορία στον δακτύλιο της Αθήνας. Τώρα με το νόμο «τομή», όπως πολλοί σπεύδουν να χαρακτηρίσουν και το περιμέναν ως «μάνα εξ ουρανού», η επικοινωνία από τον έναν γονέα με τον οποίο δεν διαμένει το παιδί θεσπίζεται κατ’ ελάχιστον στο 1/3. Κλάσμα δηλαδή. Η επικοινωνία του παιδιού με τον γονέα από μονά- ζυγά μετατρέπεται σε κλάσμα, αδιαφορώντας για το πρόγραμμα του παιδιού, τη σχολική του ρουτίνα και λοιπές ανάγκες του. Τι θα γίνει όμως, με δεδομένο ότι ζούμε σε μία «μολυσμένη» κοινωνία, όπως μάλιστα η επικαιρότητα μας αναδεικνύει, αν ο ένας γονιός δεν είναι επί της ουσίας κατάλληλος για τη διαπαιδαγώγηση ενός ανηλίκου και παρά ταύτα δεν έχει εκδοθεί κάποια αμετάκλητη δικαστική απόφαση που να το πιστοποιεί; Τι θα γίνει αν ο ένας εκ των δύο γονιών διεκδικήσει τη συνεπιμέλεια ως ενεργός μπαμπάς ή μαμά και στην πορεία φτιάξει μία άλλη οικογένεια και γυρίσει την πλάτη του στο παιδί, επικαλούμενος έλλειψη χρόνου ή αυξημένες υποχρεώσεις; Που θα πάνε μετά τα νομικά πλαίσια, οι δικαστικές αποφάσεις, και το… συμφέρον το παιδιού;
Η ερμηνεία λοιπόν του συμφέροντος του παιδιού κρίνεται ανά περίπτωση και πρέπει να λαμβάνονται εκ των προτέρων υπόψη όλα τα μελλοντικά και αβέβαια γεγονότα, καθώς και όλες οι ιδιαιτερότητες της κάθε περίπτωσης, προκειμένου να περιοριστούν οι κίνδυνοι και να προβλεφθούν καταστάσεις επιζήμιες για το παιδί.
Η έννοια της ισότητας στα δικαιώματα των γονιών δεν είναι χάρακας, ούτε μοιρογνωμόνιο να μετρούμε τις μέρες και ώρες επικοινωνίας του παιδιού με τους γονείς. Πατέρας και μητέρα δεν γίνεσαι με τις ώρες, αλλά με τις πράξεις.
Στον νέο νόμο εισάγονται νέες έννοιες, όπως η γονεϊκή αποξένωση. Κανείς όμως δεν μας δίνει την ερμηνεία. Χωρίς να δίνονται τα κατάλληλα εργαλεία ερμηνείας, θα δημιουργούνται ερμηνευτικά αδιέξοδα τα οποία θα καταλήγουν σε αέναους δικαστικούς αγώνες.
Άλλες καινοτομίες που εισάγονται με το νέο νόμο είναι οι εξής:
1. Η ίση μεταχείριση των γονέων,
2. Οι εναλλακτικές εξωδικαστικές μέθοδοι επίλυσης των οικογενειακών διαφορών, όπως η διαμεσολάβηση, καθότι εισάγεται η έννοια του οικογενειακού διαμεσολαβητή.
3. Η θέσπιση του 1/3 για την επικοινωνία του παιδιού με τον γονέα, με τον οποίο δεν διαμένει,
4. Η θέσπιση αντικειμενικών κριτηρίων κακής άσκησης της γονικής μέριμνας/ επιμέλειας, όπως πχ μη καταβολή της διατροφής
5. Η επιμόρφωση των Δικαστών μέσω ειδικών προγραμμάτων, που θα δικάζουν αποκλειστικά τις οικογενειακές διαφορές.
Τα κόμματα της Βουλής, οι 300 βουλευτές μας, οι εκπρόσωποι μας στο ελληνικό κοινοβούλιο, οι περισσότεροι εκ των οποίων τυγχάνουν νομικοί και γονείς, δεν δύνανται να συμφωνούν σε ένα νόμο που αφορά ένα τόσο σημαντικό κοινωνικό ζήτημα. Η ΝΔ θεωρεί το νόμο λάφυρο που θα λύσει μονομιάς όλα τα οικογενειακά ζητήματα, η ελληνική λύση προσυπογράφει, κάποιοι βουλευτές της ΝΔ διαφώνησαν με διατάξεις, το ΣΥΡΙΖΑ και το ΚΙΝΑΛ διαφωνούν, χωρίς όμως ουσιαστική τοποθέτηση επί των ενστάσεων τους και δίχως δομημένη αντιπρόταση.
Η δημόσια διαβούλευση του νομοσχεδίου καταμέτρησε πάνω από 4.000 σελίδες σχόλια, πράγμα που σημαίνει πως η κοινωνία ανησυχεί και διατυπώνει τις σοβαρές ενστάσεις της πάνω στα ζητήματα που αφορούν… τα παιδιά μας!
Αγαπητοί μας βουλευτές, τα ζητήματα του οικογενειακού δικαίου, δεν είναι ζητήματα πολιτικά. Δεν έχουν χρώμα μπλε, κόκκινο, πράσινο. Είναι ζητήματα κοινωνικά. Αφορούν τα παιδιά μας. Και αυτή ακριβώς είναι η σπουδαιότητα και η σημαντικότητα. Και εδώ έπρεπε να εστιάσετε απεκδυόμενοι το πολιτικό σας χρώμα, αξιοποιώντας τους επιστημονικούς σας συνεργάτες στη δόμηση ενός οικογενειακού δικαίου δίχως κενά, δίχως χάρακες, δίχως κλάσματα, δομώντας ένα δίκαιο το οποίο στρέφεται αποκλειστικά στο συμφέρον του παιδιού, δίνοντας μας τα ερμηνευτικά κλειδιά – αφού πρώτα παρατηρήσετε την κοινωνία και τα αδιέξοδα της. Δεν χρειάζονται άλλες αποφάσεις πλαφόν πάνω στις οποίες θα δομηθεί η ζωή ενός νέου παιδιού. Δεν χρειάζονται στερεότυπα και στιγνές αντιγραφές ξένων δικαίων. Το μόνο που χρειάζεται είναι να πηγαίνατε λίγο πίσω, να κάνατε μία μικρή αναδρομή για να θυμηθείτε τι επιθυμούσατε εσείς όταν ήσασταν παιδί…
Το οικογενειακό δίκαιο είναι σαν ένα εμβόλιο – για να μιλήσουμε με πανδημικούς όρους που μας είναι πλέον οικείοι. Νομίζουμε πως προστατεύουμε τα παιδιά μας σήμερα, όμως τα αποτελέσματα του θα φανούν μετά από κάποια χρόνια..
Σοφία Ν. Τσιπτσέ
Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω
Διαπιστ. Διαμεσολαβήτρια ΥΔΔΑΔ
(αστική, εμπορική, ηλεκτρονική τραπεζική Διαμεσολάβηση)
Υπεύθυνη Προστασίας Δεδομένων / D.P.O. exec.
