Συμπληρώνοντας 84 χρόνια από το «Όχι» και 80 χρόνια από την απελευθέρωση της Αθήνας από τους Γερμανούς κατακτητές, ιστορικές μέρες για τη χώρα μας, δεν θα πρέπει ποτέ να ξεχνάμε τις θυσίες και τα βάσανα του ελληνικού λαού, τους ήρωες που άφησαν την τελευταία τους πνοή στα ελληνοαλβανικά σύνορα, τις μητέρες που έκλαψαν τα παιδιά τους, τα ερείπια που άφησαν πίσω τους οι ναζιστές.
Κατά τη διάρκεια των μαχών του ‘40 στα ελληνοαλβανικά σύνορα και τα τα περισσότερα από τρία χρόνια σκλαβιάς, οι σελίδες της ιστορίας γέμισαν από ηρωισμό και γεγονότα φρίκης. Παλικαράκια και κορίτσια που ήταν έτοιμα να θυσιαστούν για να γράψουν ένα σύνθημα ελπίδας και αγώνα στους τοίχους, χιλιάδες που πήραν τα βουνά για να ενταχθούν στην εθνική αντίσταση, αλλά και για το αντίθετο. Όλους αυτούς που βρήκαν ευκαιρία να πλουτίσουν στις μαύρες χρονιές της κατοχής και βεβαίως οι δοσίλογοι που πλήγωσαν τη χώρα μας περισσότερο και από τους κατακτητές .
Όλη αυτή η πλούσια ιστορία ήταν λογικό να έχει μία εξέχουσα θέση στην ελληνική κινηματογραφία, αλλά δυστυχώς το έπος του ‘40, η κατοχή και η αντίσταση έπεσαν στα νύχια των μηχανισμών της χούντας, με ταινίες βγαλμένες από τον προπαγανδιστικό μηχανισμό των πραξικοπηματιών, με ελάχιστες εξαιρέσεις, που ξεπέρασαν τη λογοκρισία.
Οι «ηρωικές ταινίες» είναι συνυφασμένες στη συνείδηση του κοινού με γραφικότητες, την εξόφθαλμη προπαγάνδα, τις μεγαλοστομίες, τις «υπερπαραγωγές» του Τζέιμς Πάρις, πολλές φορές τη χαμηλού επιπέδου αισθητική, ανύπαρκτη κινηματογραφική αξία και το γκροτέσκο.
Μπορεί όταν ακούμε για τις ταινίες του είδους αυτού, να πηγαίνει το μυαλό των περισσοτέρων στον Κώστα Πρέκα και ειδικά όταν κραυγάζει «ελάτε να τα πάρετε» ή «Στην υπολοχαγό Νατάσα» με την Αλίκη Βουγιουκλάκη , αλλά το σίγουρο είναι ότι υπάρχουν και ορισμένες εξαιρετικές ταινίες και τουλάχιστον μεγάλου ενδιαφέροντος, τόσο από κινηματογραφικής άποψης όσο και για την ιστορική περίοδο.
Με αφορμή την αυριανή επέτειο, ας θυμηθούμε τις δέκα καλύτερες ταινίες για εκείνες τις δύσκολες εποχές, που αναδεικνύουν το ταλέντο ορισμένων συντελεστών, πίσω και μπροστά από την κάμερα, κάποιες απ’ τις οποίες σπανίως βλέπουμε στην τηλεόραση.
Τι έκανες στον πόλεμο Θανάση
Η καλύτερη ταινία για την κατοχή και την αντίσταση στην Ελλάδα, δίχως εξόφθαλμους ηρωισμούς και μεγάλα λόγια και με έναν Θανάση Βέγγο να δίνει ρεσιτάλ και να ακροβατεί μοναδικά μεταξύ του δραματικού και του κωμικού. Δυνατή και η σκηνοθεσία τού ικανότατου και πάντα ευρηματικού Ντίνου Κατσουρίδη, καλογραμμένο σενάριο και εξαιρετική φωτογραφία του Γιώργου Αρβανίτη. Η ταινία αγαπήθηκε από το κοινό (έκοψε πάνω από 640.000 εισιτήρια στην Α’ προβολή) και κέρδισε τρία βραβεία στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης το 1971 (Α’ ανδρικού ρόλου, καλλιτεχνικής επιμέλειας, φωτογραφίας), εν μέσω αποθέωσης από ένα κοινό που κατάλαβε καλά το νόημά της. Η ιστορία αφορά έναν απλό φοβισμένο και πεινασμένο άνθρωπο, που δουλεύει σε επιταγμένο από τους Γερμανούς εργοστάσιο και εμπλέκεται άθελά του με μία αντιστασιακή ομάδα. Δεν είναι λίγες οι σκηνές της ταινίας που μπαίνουν στο ανθολόγιο των καλύτερων του ελληνικού σινεμά, με τον αγαπημένο μας Θανάση να παραδίδει την ωριμότερη ερμηνεία της ζωής του. Δίπλα του η Έφη Ροδίτη και ο έξοχος Αντώνης Παπαδόπουλος.
Το ξυπόλητο τάγμα
Ακόμη και το πώς γυρίστηκε η ταινία του Γκρεγκ Τάλλας είναι από μόνο του ένα γοητευτικότατο στόρι για ταινία. Βρισκόμαστε στα 1952 σε μια Ελλάδα που προσπαθεί να βγει από τα ερείπια. Πόλεμος, κατοχή, εμφύλιος, κατεστραμμένη οικονομία και υποδομές. Ο Ελληνοαμερικανός Γκρεγκ Τάλλας (Γρηγόρης Θαλασσινός) έχει ακούσει από τον ηθοποιό Νίκο Κατσιώτη την ιστορία με τα ορφανά που έβγαλαν οι Γερμανοί από τα ιδρύματα, για να επιτάξουν τα κτίρια και αυτά αναγκάστηκαν να πάρουν τη ζωή στα χέρια τους, κλέβοντας από τους κατακτητές για να επιβιώσουν, βοηθώντας παράλληλα όσους είχαν ανάγκη, ακόμη και αντιστασιακές ομάδες.
Μία συγκλονιστική ιστορία, απ’ τις πολλές εκείνης της εποχής. Ο Τάλλας, βρίσκοντας ανύπαρκτα τεχνικά μέσα, αναγκάζεται να γυρίσει την ταινία με μια κινηματογραφική μηχανή της δεκαετίας του ‘20. Ωστόσο, δεν είναι αυτά που συνθέτουν τη μοναδικότητα της παραγωγής, αλλά ότι χρησιμοποιήθηκαν για τους ρόλους 60 παιδιά από ορφανοτροφεία, ενώ χρησιμοποιήθηκαν μόνο δυο ηθοποιοί, ο Νίκος Φέρμας και η Μαρία Κωστή. Το συγκινητικό φιλμ, που γνώρισε μεγάλες διακρίσεις, διασώθηκε χάρις την Ταινιοθήκη της Ελλάδος, ενώ ο Μίκης Θεοδωράκης γράφει, για πρώτη φορά σε ταινία, τη μουσική.
Το μπλόκο
Η μοναδική ταινία που αναφέρεται στο ιστορικό μπλόκο των Γερμανών στην Κοκκινιά, που γύρισε ο Άδωνις Κύρου, σαφώς επηρεασμένος από τον ιταλικό νεορεαλισμό, με ικανοποιητικό αποτέλεσμα. Άλλωστε του αξίζει τουλάχιστον ένα μεγάλο μπράβο γιατί καταπιάνεται με ένα θέμα ταμπού, δηλαδή την ύπαρξη των κουκουλοφόρων συνεργατών των ναζί. Κυριαρχεί η μουσική επένδυση του Θεοδωράκη, ενώ ο Κώστας Καζάκος κάνει τον καλύτερο ρόλο του στο σινεμά, έχοντας δίπλα του τους Μάνο Κατράκη, Γιάννη Φέρτη και Ξένια Καλογεροπούλου. Μια οικογένεια γλεντά στο σπίτι της, για έναν γάμο, όταν ξημερώνει μία από τις μελανότερες ημέρες της σύγχρονης ιστορίας, καθώς Γερμανοί και Έλληνες συνεργάτες τους κυκλώνουν την Κοκκινιά και παίρνουν τους άνδρες για εκτέλεση. Ήταν 7 Αυγούστου του 1944.
Ουρανός
Ο Τάκης Κανελλόπουλος, ένας προικισμένος καλλιτέχνης και ευαίσθητος άνθρωπος, υπογράφει την καλύτερη ταινία του, που γύρισε με ελάχιστα μέσα. Ένα δράμα με αντιηρωικό πνεύμα και λυρισμό.
Η ταινία του παρότι ήταν στο επίσημο πρόγραμμα του Φεστιβάλ των Καννών το 1962 και είχε πολλές διακρίσεις (μία από τις δέκα καλύτερες σύμφωνα με τον Ομπσέρβερ, για εκείνη τη χρονιά), στην Ελλάδα παραμένει σχεδόν άγνωστη για το ευρύ κοινό. Το θέμα της βασίζεται στην αφήγηση ανθρώπων που επέζησαν από τον πόλεμο, ενώ τα κεντρικά πρόσωπα χάθηκαν στον πόλεμο του ‘40. Παίζουν Τάκης Εμμανουήλ, Φαίδων Γεωργίτσης, Νίκη Τριανταφυλλίδη, Λάζος Τερζάς, Νίκος Τσαχιρίδης κα.
Ψηλά τα χέρια Χίτλερ
Συμπαθέστατη δραματική κωμωδία, που γύρισε ο Ροβήρος Μανθούλης το 1962, επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον του στους απλούς ανθρώπους, που όταν τους τέθηκε το κρίσιμο δίλημμα πήραν την απόφαση να θυσιάσουν τη βολή τους, ακόμη και τη ζωή τους. Το πρωταγωνιστικό δίδυμο των Θανάση Βέγγου και Βασίλη Διαμαντόπουλου έξοχο και ειδικά όταν εκφράζουν το φόβο τους ή ακόμη και την πείνα τους. Η ιστορία ξεκινά μετά την απελευθέρωση, όταν θα συναντηθούν δυο αδελφικοί φίλοι, που χάθηκαν στην κατοχή, πέφτοντας σε ένα μπλόκο των Γερμανών και θυμούνται τη μεγάλη περιπέτεια που έζησαν στην κατοχή.
Προδοσία
Πολυβραβευμένη ταινία (1964) του Κώστα Μανουσάκη, σε παραγωγή Κλέαρχου Κονιτσιώτη, που προκάλεσε το ενδιαφέρον, καθώς οι Γάλλοι κριτικοί έκαναν λόγο για ύμνο στο ναζισμό λόγω της χρησιμοποίησης εκτεταμένων στιγμιότυπων από ναζιστικές εκδηλώσεις, από τα επίκαιρα της εποχής, ενώ οι Έλληνες συνάδελφοί τους εκθείασαν τα αντιπολεμικά μηνύματά της. Πάντως, το σενάριο ήταν του σημαντικού ποιητή Άρη Αλεξάνδρου, ενώ πολύ καλό και το πρωταγωνιστικό ζευγάρι Πέτρου Φυσσούν και Έλλης Φωτίου. Την περίοδο της γερμανικής κατοχής, ένας Γερμανός αξιωματικός καταδίδει την αγαπημένη του όταν μαθαίνει την εβραϊκή της καταγωγή.
Αυτοί που μίλησαν με το θάνατο
Η μοναδική ίσως παραγωγή της Φίνος Φιλμς (1970) που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σχετικά ενδιαφέρουσα και αυτό κυρίως λόγω της ύπαρξης ορισμένων πολύ καλών ηθοποιών, όπως ο Μάνος Κατράκης και ο Παντελής Ζερβός ή του αξιαγάπητου Χρόνη Εξαρχάκου, σε δραματικό ρόλο. Η σκηνοθεσία και το στομφώδες σενάριο είναι του Γιάννη Δαλιανίδη. Η ιστορία αφορά μία παρέα φοιτητών, που διαλύεται με την έναρξη του πολέμου και ξαναβρίσκεται στην κατοχή. Θέλουν να συμμετάσχουν στην αντίσταση, αλλά ο πατέρας ενός από τους νέους, είναι συνεργάτης των Γερμανών.
Αδούλωτοι Σκλάβοι
Η πρώτη και τελευταία σκηνοθετική απόπειρα του κριτικού Μάριου Πλωρίτη, που τα παράτησε στα μισά για να συνεχίσει τα γυρίσματα ο επίσης κριτικός Βίων Παπαμιχάλης, δύο χρόνια μετά την απελευθέρωση. Αντιστασιακές ιστορίες νέων ανθρώπων μέσα στην κατοχή σε μια ταινία πρωτόγνωρα γυρισμένη από όλες τις απόψεις, αλλά που έχει δυο πρωτιές. Είναι η πρώτη ταινία στην οποία πρωταγωνιστεί η υπέροχη Έλλη Λαμπέτη και η πρώτη στην οποία έγραψε μουσική ο Μάνος Χατζιδάκις. Η Λαμπέτη ήταν 20 και ο Χατζιδάκις 21 ετών.
Το τελευταίο σημείωμα
Σε μια από τις καλύτερες στιγμές της καριέρας του, ο Παντελής Βούλγαρης υπογράφει την πιο πρόσφατη ταινία του είδους. Ένα εξαιρετικό αντιστασιακό δράμα, στο οποίο συνδέονται κάτω από το στιβαρό βλέμμα του, το συναίσθημα με τα ντοκουμέντα της βαριάς ιστορίας που διηγείται με συγκινησιακή φόρτιση. Κεντρικό πρόσωπο της ιστορίας είναι ο κομμουνιστής και συνδικαλιστής Ναπολέοντας Σουκατζίδης, ο οποίος συνελήφθη από το καθεστώς Μεταξά και παραδόθηκε στους Γερμανούς, μαζί με άλλους πολιτικούς κρατούμενους. Θα βρεθεί στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου, όπου ασκεί χρέη διερμηνέα για τον διοικητή του και τελικά θα εκτελεστεί μαζί τους στην Καισαριανή. Εξαιρετικός ο Αντρέας Κωνσταντίνου στον πρωταγωνιστικό ρόλο.
Οι Γερμανοί ξανάρχονται
Και ως επιμύθιο του αφιερώματος δεν πρέπει να παραλείψουμε το αξέχαστο φιλμ του Αλέκου Σακελλάριου, με το οποίο έκανε το ντεμπούτο του στη σκηνοθεσία. Μία ταινία (1948), που δεν είναι για τον πόλεμο ή την κατοχή, αλλά για τον εμφύλιο, που ήταν σε εξέλιξη ενώ γίνονταν τα γυρίσματα. Ένας ανθρωπάκος, που ζει με την οικογένειά του σε μία μικρή αυλή της Αθήνας, με τους γείτονές του, θα δει έναν εφιάλτη – την επιστροφή των Γερμανών ναζί ως κατακτητών. Μετριοπαθής αλλά και αστική προσέγγιση για τον διχασμό των Ελλήνων, με έξυπνους διαλόγους και ένα θαυμάσιο επιτελείο ηθοποιών, του οποίου ηγείται ο συγκλονιστικός Βασίλης Λογοθετίδης.
ΠΗΓΗ:ΑΠΕ-ΜΠΕ
