Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω
Διαπιστ. Διαμεσολαβήτρια ΥΔΔΑΔ
Υπεύθυνη Προστασίας Δεδομένων/ D.P.O.
Η επιστήμη προχωράει με αλματώδεις ρυθμούς. Και αυτό γίνεται αντιληπτό, αν σκεφτούμε την εξέλιξη της κοινωνίας μας τα τελευταία 30 χρόνια. Τη δεκαετία του ΄90 ακούγαμε μουσική με κασέτα, όπου για να γυρίσεις την ταινία της μπροστά, έπρεπε να περιστρέψεις το στυλό σου στις κυκλικές εστίες, ή για να συνδεθούμε στο διαδίκτυο έπρεπε να συνδέσουμε τις συσκευές με ένα μακρύ καλώδιο και το τηλέφωνο μας βρισκόταν σε καθεστώς «κατειλημμένου». Σήμερα μόλις 30 χρόνια μετά, ο καθείς μας έχει ένα έξυπνο κινητό στην τσέπη του, μέσω του οποίου δύναται να πράξει άπειρες ενέργειες μέσα σε κλάσματα δευτερολέπτου, ουσιαστικά δεν έχει ένα μικρό τηλέφωνο, αλλά έναν μικρό υπολογιστή.
Μάλιστα στο πλαίσιο της επιτάχυνσης της δικαιοσύνης βλέπουμε πως ο νομοθέτης στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει έστω και αχνά να «χρησιμοποιεί» την τεχνολογία: βλέπε πλατφόρμα εξωδικαστικού μηχανισμού, όπου ένας αλγόριθμος βλέπει αν υπάρχουν τα στοιχεία επιλεξιμότητας ενός φυσικού ή νομικού προσώπου προκειμένου να ρυθμίσει τις οφειλές του. Τα φυσικά και νομικά πρόσωπα δηλαδή τα τελευταία χρόνια για να ρυθμίσουν τις οφειλές τους δεν απευθύνονται στο δικαστήριο, αλλά σε μια τεχνητή πλατφόρμα, η οποία είναι εμπλουτισμένη με αλγόριθμο!
Στη σύγχρονη Ελλάδα είναι δύσκολο βέβαια να αντιληφθούμε καθ’ ολοκληρίαν, ότι η εποχή της τεχνητής νοημοσύνης ανήκει στο παρόν, καθώς δεν έχει ακόμα εν συνόλω ψηφιακά ενηλικιωθεί (βλέπε ουρές για καταθέσεις εγγράφων, γραφειοκρατία, αναμονές έκδοσης πιστοποιητικών, μη λειτουργικότητα). Έχουμε ακόμα αρκετό μέλλον ως κράτος στο πεδίο της ψηφιοποίησης, αν και ομολογουμένως τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει αισιόδοξα βήματα, έως και αλματώδη!
Σε τέτοια αλματώδη ανέλιξη γεννιούνται ερωτήματα και διλήμματα στην κοινωνία, καθώς κλονίζουν τις «σταθερές» και τα αξιακά της δεδομένα. Ο ίδιος ο άνθρωπος δημιουργεί την εξέλιξη, μέσα από την επιστήμη. Τις περισσότερες φορές όμως η ίδια κοινωνία των ανθρώπων τρέχει ασθμαίνως να ακολουθήσει τις εξελίξεις και να προσαρμοστεί σε αυτές. Αξιοπερίεργο αν το σκεφτεί κανείς: κάτι που δημιούργησε ο άνθρωπος, καλείται ο ίδιος να προσαρμοστεί σε αυτό. Και η προσαρμογή του δεν είναι εύκολη… χρειάζεται προσπάθεια και… νοημοσύνη. Φυσική νοημοσύνη και όχι τεχνητή.
Ο όρος τεχνητή νοημοσύνη αναφέρεται στον κλάδο της πληροφορικής, ο οποίος ασχολείται με τη σχεδίαση υπολογιστικών συστημάτων που μιμούνται στοιχεία της ανθρώπινης συμπεριφοράς, τα οποία υπονοούν έστω και στοιχειώδη ευφυΐα: μάθηση, προσαρμοστικότητα, εξαγωγή συμπερασμάτων, κατανόηση από συμφραζόμενα, επίλυση προβλημάτων (πηγή: Βικιπαίδεια).
Η τεχνητή νοημοσύνη ήρθε για να μας «κατακτήσει» ή για να μας εξ-υπηρετήσει; Τι συμβαίνει όταν η τεχνητή νοημοσύνη «εισέλθει» στο χώρο της δικαιοσύνης και εν γένει στο χώρο της νομικής επιστήμης; Είναι άραγε πιο ισχυρή η τεχνητή νοημοσύνη από την φυσική νοημοσύνη;
Τα ερωτήματα αυτά ίσως στο μακρινό μέλλον να ακούγονται «παρωχημένα», όμως σήμερα αποτελούν ερωτήματα που είναι αναγκαίο να απασχολήσουν την σύγχρονη κοινωνία και επιστήμη. Είναι αναγκαίο να απαντηθούν προκειμένου να τεθούν τα όρια και οι διαδικασίες, ώστε η επιστήμη να είναι βοηθητική στον άνθρωπο και όχι καταστροφική.
Και το ζήτημα της τεχνητής νοημοσύνης στο χώρο του δικαίου δεν είναι υποθετικό σενάριο, καθότι ήδη – όπως διαβάζουμε από άρθρα ειδήσεων- σε χώρες του εξωτερικού το περιβόητο chat gpt, έχει χρησιμοποιηθεί.
Πώς στο μέλλον και εφόσον η τεχνητή νοημοσύνη εισέλθει στο χώρο της δικαιοσύνης, θα μπορεί κανείς με βεβαιότητα να μιλάει για ασφάλεια δικαίου, βασιζόμενος σε έναν … αλγόριθμο; Πως μπορεί κανείς να μιλάει για βασικές αρχές του δικαίου, όπως η αρχή της αναλογικότητας; Δύναται ένας αλγόριθμος να ακολουθήσει τις επιταγές μίας κοινωνίας και να αλλάξει την τάση της νομολογίας, ή θα οδηγούμαστε σε τυποποιημένες βαλτωμένες αποφάσεις; Με ποιον τρόπο θα μπορεί ένας πολίτης να υποβάλει την ένσταση του και επικαλούμενος ποιους λόγους, καθώς απέναντι του έχει έναν αλγόριθμο που κινείται με στατιστικά στοιχεία; Μπορεί ο αλγόριθμος να έχει ενσυναίσθηση ενός φυσικού δικαστή, που είναι και αυτό βασικό συστατικό στοιχείο στην πορεία μιας δικανικής κρίσης;
Και πέρα από το ερώτημα του αν ένας αλγόριθμος μπορεί να αντικαταστήσει τον «φυσικό δικαστή», ένα άλλο ερώτημα πηγάζει μέσα από την καθημερινότητα: μπορεί ένας δικηγόρος να βασιστεί στην τεχνητή νοημοσύνη για να αντλήσει πληροφορίες, να γράψει αγωγή, να δομήσει τη νομική του έρευνα και εργασία; Η θετική απάντηση είναι επίφοβη, καθώς στην μελέτη και την έρευνα ισχύει η αρχή «easy comes, easy goes», ήτοι «ότι έρχεται εύκολα (εν προκειμένω ως πληροφορία), φεύγει εύκολα». Επίσης, πάντα υπάρχει το περιθώριο λάθους στην πληροφορία, οπότε αυτό το λάθος να οδηγήσει σε μία απόρριψη μίας πχ αγωγής.
Επίσης, αν στην πορεία των χρόνων επικρατήσει ένα τέτοιο σενάριο, ίσως υποθετικά πάντα γράφοντας, αφανιστούν ή μετατραπούν πλήρως και δομικά πολλά από τα σημερινά γνωστά επαγγέλματα! Πχ δικηγόρος, συμβολαιογράφος, λογιστής και πολλά άλλα…
Δεν είναι τυχαίο πως κατά την 31η σύνοδο της ολομέλειας της CEPEJ (ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ) στο Στρασβούργο 3-4 Δεκεμβρίου 2018 υιοθετήθηκε Ευρωπαϊκός Χάρτης Δεοντολογίας για τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στα δικαστικά συστήματα και το περιβάλλον τους.
Όλα τα ανωτέρω και άλλα πολλά που θα ανακύπτουν όσο η «εξέλιξη» μας πλησιάζει, είναι προβληματισμοί που πρέπει να απαντηθούν, που πρέπει να χαρτογραφηθούν και τεθούν κανόνες, ώστε να μην κινδυνεύσει ο άνθρωπος να χάσει βασικούς πυλώνες ασφάλειας μιας κοινωνίας, όπως αποτελεί η δικαιοσύνη και εν γένει η νομική επιστήμη.
Η τεχνητή νοημοσύνη δύναται να εισφέρει αποτελεσματικά στην πολυπόθητη από όλους μας επιτάχυνση, στην πολυπόθητη από όλους μας βελτίωση και αμεσότητα. Δεν πρέπει να αμελήσουμε όμως τους κινδύνους και την αναγκαιότητα να λάβουν χώρα αυστηρά πλαίσια, ώστε να μην καταλήξει η τεχνητή νοημοσύνη να μετατρέψει τη δικαιοσύνη σε… τεχνητή δικαιοσύνη.
