Με διαφορετικές ταχύτητες κινούνται οι Περιφέρειες της χώρας σε σχέση με ζητήματα διαχείρισης αποβλήτων με τις υποδομές ανακύκλωσης να παραμένουν στάσιμες. Αυτό καταφάνηκε από την Έκθεση του ΙΟΒΕ για τις κοινωνικές και οικονομικές τάσεις στις ελληνικές περιφέρειες, που παρουσιάστηκε πριν λίγες μέρες από το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) και το Παρατηρητήριο Περιφερειακών Πολιτικών (ΠΠΠ).
Συγκεκριμένα, όσον αφορά στη διαχείριση των αποβλήτων, η Ελλάδα εμφανίζει διαφορές ανά περιφέρεια, ενώ ο πληθυσμός και η οικονομική ανάπτυξη επηρεάζουν την ανάγκη για αυτές τις μονάδες. Ορισμένες περιφέρειες αυξάνουν τις μονάδες διαχείρισης (κυρίως περιφέρειες με μεγάλα αστικά κέντρα), ενώ άλλες τις μειώνουν.
Ειδικότερα, με βάση το ΙΟΒΕ, οι περιφέρειες με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση πληθυσμού και επιχειρήσεων έχουν και τις περισσότερες μονάδες διαχείρισης αποβλήτων με εξαίρεση το Βόρειο Αιγαίο το οποίο διαχρονικά σημειώνει περιορισμένο αριθμό μονάδων διαχείρισης αποβλήτων και κατ’ επέκταση μεγάλο όγκο πληθυσμού ανά μονάδα εξυπηρέτησης.
Τα γεωμορφολογικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά της κάθε περιφέρειας αποτελούσαν παράγοντες διαμόρφωσης των χρήσεων γης σε αυτές. Ο πρωτογενής τομέας και τα δάση απορροφούν μικρότερο ποσοστό γης από τον μέσο όρο στην ΕΕ, ενώ καταγράφεται ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό αχρησιμοποίητων και εγκαταλελειμμένων περιοχών.
Αναλυτικά με βάση τη μελέτη, ο περιορισμός των βιομηχανικών και οικιακών αποβλήτων και η κατάλληλη επεξεργασία τους αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της προσπάθειας μείωσης των επιπτώσεων της ανθρωπογενούς δραστηριότητας στο περιβάλλον. Σε αυτό το πλαίσιο, η μετατροπή του γραμμικού οικονομικού μοντέλου στο μοντέλο μιας Κυκλικής Οικονομίας, η οποία προλαμβάνει την δημιουργία αποβλήτων περιορίζοντας τις περιπτώσεις υγειονομικής ταφής, προάγει την επαναχρησιμοποίηση των προϊόντων μέσω μεθόδων ανακύκλωσης εντός της παραγωγικής διαδικασίας.
Η εικόνα των ελληνικών περιφερειών ως προς τον αριθμό των μονάδων διαχείρισης αποβλήτων παρουσιάζεται σταθερή και ελαφρώς μειούμενη, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία. Σύμφωνα με τα στοιχεία του 2020, το μικρότερο ποσοστό ως προς το σύνολο των μονάδων διαχείρισης αποβλήτων της χώρας βρίσκεται στην περιφέρεια του Βορείου Αιγαίου (1,1%), ενώ ακολουθούν οι περιφέρειες της Δυτικής Μακεδονίας (2,1%) και Ιονίων Νήσων με 2,3%.
Όπως είναι αναμενόμενο, τα δύο μεγαλύτερα αστικά κέντρα στην χώρα, η περιφέρεια της Κεντρικής Μακεδονίας και της Αττικής συγκεντρώνουν σχεδόν το 50% των μονάδων διαχείρισης αποβλήτων.
Το υψηλό αυτό ποσοστό δικαιολογείται από τον υψηλό πληθυσμό σε σχέση με άλλες περιφέρειες γεγονός που αυξάνει την ποσότητα των παραγόμενων οικιακών αποβλήτων αλλά και την μεγάλη ποσότητα βιομηχανικών αποβλήτων αφού σε αυτές τις δύο περιφέρειες συγκεντρώνεται ο μεγαλύτερος αριθμός επιχειρήσεων και βιομηχανιών.
Η έντονη αστικοποίηση αυτών των περιφερειών παίζει σημαντικό ρόλο, δεδομένου του ότι μεγαλύτερες πόλεις και αστικές περιοχές, απαιτούν πιο πολύπλοκες λύσεις για τη διαχείριση των αποβλήτων. Άλλοι λόγοι έχουν να κάνουν με την οικονομική ανάπτυξη αυτών των περιφερειών χαρακτηριστικό που τις επιτρέπει να διαθέτουν καλύτερη υποδομή για τη διαχείριση των αποβλήτων, περιλαμβανομένων των εγκαταστάσεων ανακύκλωσης.
Σε ορίζοντα εξαετίας, από το 2014 έως το 2020 οι περιφέρειες Πελοποννήσου (3,8%), Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης (7,4%), Δυτικής Ελλάδας (8,6%) και Νοτίου Αιγαίου (30,4%) έχουν αυξήσει το δυναμικό τους σε μονάδες διαχείρισης αποβλήτων, ενώ οι υπόλοιπες περιφέρειες το έχουν περιορίσει, με την υψηλότερη αρνητική μεταβολή να παρουσιάζεται στις περιφέρειες της Αττικής (-23,7%), της Δυτικής Μακεδονίας (-23,1%) και του Βορείου Αιγαίου (-28,6%).
Ωστόσο, η επάρκεια των μονάδων διαχείρισης εξαρτάται από το βιομηχανικό δυναμικό και τον πληθυσμό της κάθε περιφέρειας με την έννοια ότι πιο πυκνοκατοικημένες περιφέρειες (οι οποίες συγκεντρώνουν μεγάλο αριθμό βιομηχανιών και νοικοκυριών) παράγουν περισσότερα απόβλητα και, ως εκ τούτου, έχουν ανάγκη από περισσότερες μονάδες διαχείρισης αποβλήτων.
Σε αυτό το πλαίσιο, παρατηρείται ότι η περιφέρεια των Ιονίων Νήσων είναι καλύτερα εξοπλισμένη με μονάδες διαχείρισης αποβλήτων. Αντίθετα, η περιφέρεια του Βορείου Αιγαίου φαίνεται να έχει λιγότερες από τις απαιτούμενες υποδομές συγκριτικά με τον πληθυσμό που κατοικεί στην περιφέρεια.
Για την περίοδο 2018-2020, οι περιφέρειες Δυτικής Ελλάδας, Δυτικής Μακεδονίας και η περιφέρεια της Στερεάς Ελλάδας έχουν αυξήσει το δυναμικό τους σχετικά με τις μονάδες διαχείρισης αποβλήτων μειώνοντας τον πληθυσμό που εξυπηρετείται ανά μονάδα στην περιφέρεια κατά 7,54%, 6,61% και 5,11% αντίστοιχα.
Στον αντίποδα, οι περιφέρειες των Ιονίων Νήσων, του Βορείου Αιγαίου και της Κρήτης έχουν μειώσει της μονάδες διαχείρισης αυξάνοντας τον εξυπηρετούμενο πληθυσμό ανά μονάδα διαχείρισης κατά 12,85%, 8,7% και 4,19% αντίστοιχα.
Στο γενικότερο πλαίσιο της διαχείρισης αποβλήτων η Ελλάδα ακολουθώντας την Οδηγία της ΕΕ, ιεραρχεί τις δράσεις διαχείρισης αποβλήτων. Η ιεράρχηση αυτή κατατάσσει τις δράσεις ανακύκλωσης και την ανάκτησης στην 3η και 4η θέση ως προς το πόσο επιθυμητές είναι για την προστασία του περιβάλλοντος με την πρόληψη και την επανάχρηση των αποβλήτων στην 1η και 2 η θέση αντίστοιχα.
Αφενός, με την ανακύκλωση εξοικονομούνται πολύτιμες πρώτες ύλες οι οποίες εναλλακτικά θα αποτελούσαν προϊόντα εισαγωγών, με σημαντικό οικονομικό και περιβαλλοντικό κόστος. Αφετέρου, η ανάκτηση αφορά την αποτέφρωση των αποβλήτων με στόχο την παραγωγή ενέργειας για τα νοικοκυριά και τις βιομηχανίες.
Σε περιφερειακό επίπεδο, ο αριθμός μονάδων ανακύκλωσης και ανάκτησης απορριμμάτων παρουσιάζεται σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία σχετικά σταθερός με μικρή αυξητική τάση κυρίως σε Θεσσαλία (11,6%), Στερεά Ελλάδα (12,6%), Αττική (17,5%) και Κεντρική Μακεδονία (24,2%). Το μικρότερο ποσοστό μονάδων ανακύκλωσης και ανάκτησης απορριμμάτων ως προς το σύνολο της χώρας βρίσκεται στις περιφέρειες Βορείου Αιγίου (1,1%), Ηπείρου (1,1%) και Ιονίων Νήσων (1,8%).
Την περίοδο 2014-2020, οι περιφέρειες που κατεύθυναν επενδύσεις για την δημιουργία νέων μονάδων ανακύκλωσης και ανάκτησης είναι των Ιονίων Νήσων (150%), του Νοτίου Αιγίου (η οποία αύξησε το δυναμικό της από 1 σε 11), της Θεσσαλίας (6%), της Στερεάς Ελλάδας (3%), της Αττικής (61%) και της Κεντρικής Μακεδονίας (38%), ενώ οι υπόλοιπες περιφέρειες μείωσαν τις εν λειτουργία μονάδες τους με μεγαλύτερη μείωση να καταγράφεται από τις περιφέρειες της Ηπείρου (-79%) και του Βορείου Αιγαίου (-50%).
Τα στοιχεία του πληθυσμού της κάθε περιφέρειας υποδεικνύουν ότι η Στερεά Ελλάδα, η Θεσσαλία και η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη είναι διαχρονικά (2014- 2020) καλύτερα εξοπλισμένες με μονάδες ανακύκλωσης και ανάκτησης συγκριτικά με τον πληθυσμό που καλούνται να εξυπηρετήσουν σύμφωνα με τα στοιχεία του 2020.
Σε επίπεδο χώρας, σημαντική μεταβολή του εξυπηρετούμενου πληθυσμού ανά μονάδα ανακύκλωσης και ανάκτησης πραγματοποιήθηκε την περίοδο 2016-2018, ωστόσο είναι απαραίτητο να σημειωθεί ότι η επάρκεια των εν ενεργεία μονάδων εξαρτάται από τις δημογραφικές μεταβολές της κάθε περιφέρειας και είναι σημαντικό αυτές οι δύο μεταβλητές να εξετάζονται παράλληλα.
Ειδικότερα, για την περίοδο 2018-2020 η μεγαλύτερη μεταβολή του εξυπηρετούμενου πληθυσμού σε σχέση με τις διαθέσιμες μονάδες ανακύκλωσης και ανάκτησης παρατηρείται στην Δυτική Μακεδονία (-1,69%) και στην Δυτική Ελλάδα (-1,27%), η οποία όμως είναι αποτέλεσμα δημογραφικών μεταβολών. Στο σύνολο της χώρας ο αριθμός των μονάδων ανακύκλωσης και ανάκτησης παραμένει σταθερός έτσι ώστε η μείωση του εξυπηρετούμενου πληθυσμού ανά μονάδα να οφείλεται στην συνολική δημογραφική συρρίκνωση.
