Ο περαιτέρω περιορισμός του δημοσιονομικού ελλείμματος -παρά τη σημαντική στήριξη των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης- και η αλλαγή το 2023 του αναπτυξιακού μίγματος με ταχύτερη αύξηση της επενδυτικής δαπάνης σε σχέση με την κατανάλωση και τις εξαγωγές συνιστούν τα κύρια στοιχεία της σχεδιαζόμενης οικονομικής πολιτικής για το επόμενο έτος.
Το 2023 θα είναι μια κρίσιμη χρονιά για την Ελλάδα, καθώς καλείται να αξιοποιήσει τον δημοσιονομικό χώρο που διαθέτει, ώστε να επανέλθει μετά από πολλά χρόνια στην επενδυτική βαθμίδα, ως προς το αξιόχρεο της χώρας, αναφέρει το δελτίο οικονομικών εξελίξεων της διευθύνσεως οικονομικών μελετών της Alpha Bank.
Η επίτευξη των δημοσιονομικών στόχων, δηλαδή: (i) πρωτογενούς πλεονάσματος για πρώτη φορά από το ξέσπασμα της πανδημικής κρίσης, το οποίο εκτιμάται σε 0,7% του ΑΕΠ βάσει του Προσχεδίου του Προϋπολογισμού 2023 και σε 0,9% σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ, Fiscal Monitor Report, Οκτώβριος 2022), και (ii) της σταδιακής πτώσης του λόγου Δημοσίου Χρέους προς ΑΕΠ κατά περισσότερο από 40 ποσοστιαίες μονάδες από το υψηλό 206,3% του 2020 (σε 161,6% σύμφωνα με το Υπουργείο Οικονομικών) είναι καθοριστικής σημασίας προς την κατεύθυνση αυτή.
Η κατάρτιση των δημοσιονομικών στόχων έχει βασιστεί σε ορισμένες παραδοχές όσον αφορά στην εξέλιξη συγκεκριμένων μακροοικονομικών μεγεθών όπως το ΑΕΠ, η ανεργία και ο πληθωρισμός. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τις προβλέψεις του Υπουργείου Οικονομικών, ο ρυθμός οικονομικής μεγέθυνσης αναμένεται να ανέλθει, όπως προαναφέρθηκε, σε 5,3% το 2022 και να διατηρηθεί σε θετικό έδαφος το 2023 (2,1%), παρά την ενεργειακή κρίση. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι επενδύσεις εκτιμάται ότι θα αυξηθούν κατά 16% κατά το επόμενο έτος και ότι θα έχουν τη μεγαλύτερη συμβολή στην άνοδο του ΑΕΠ, σε αντίθεση με τα προηγούμενα χρόνια που η οικονομική μεγέθυνση στηρίχτηκε κυρίως στην ιδιωτική κατανάλωση.
Ειδικότερα, στο Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ) έχουν προβλεφθεί Ευρώ 8,3 δισ. εκ των οποίων Ευρώ 6,8 δισ. θα χρηματοδοτηθούν από κοινοτικούς και Ευρώ 1,5 δισ. από εθνικούς πόρους, ενώ από το Ταμείο Ανάκαμψης η Ελλάδα αναμένεται να εισπράξει το 2023 συνολικά Ευρώ 5,6 δισ. Δεδομένου ότι, εάν επιβεβαιωθούν οι προβλέψεις, οι επενδύσεις στη χώρα μας αναμένεται να προσεγγίσουν τα Ευρώ 30 δισ. το 2023, το υψηλότερο ποσό που έχει καταγραφεί από το 2011, συμπεραίνεται ότι σημαντικός παράγοντας για την επίτευξη θετικού ρυθμού οικονομικής μεγέθυνσης το 2023 είναι η κινητοποίηση ιδιωτικών επενδύσεων, παράλληλα με τις δημόσιες επενδύσεις και την εισροή πόρων από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ-27).
Στην παρούσα συγκυρία ωστόσο, όπως επισημαίνεται στο Προσχέδιο του Προϋπολογισμού, οι προβλέψεις ενέχουν υψηλό βαθμό αβεβαιότητας εξαιτίας των γεωπολιτικών εξελίξεων και των επιπτώσεών τους. Οι παράγοντες κινδύνου που επιδρούν τόσο στα μακροοικονομικά, όσο και στα δημοσιονομικά μεγέθη της ελληνικής οικονομίας, είναι:
• Η άνοδος των τιμών της ενέργειας, το αυξημένο κόστος παραγωγής και ο βαθμός μετακύλησης αυτών (passthrough) στον τελικό καταναλωτή. Οι πληθωριστικές πιέσεις που καταγράφονται στην Ελλάδα και την ΕΕ-27 ενδέχεται να συγκρατήσουν τα τουριστικά έσοδα και την ιδιωτική κατανάλωση, εξαιτίας της μειωμένης αγοραστικής δύναμης των ευρωπαϊκών νοικοκυριών. Ως εκ τούτου η ιδιωτική κατανάλωση εκτιμάται ότι θα αυξηθεί κατά 7,2% το 2022 και ηπιότερα, κατά 1,3%, το 2023. Σημειώνεται επίσης, ότι οι προσδοκίες των καταναλωτών για την εξέλιξη των τιμών παραμένουν σε πολύ υψηλά επίπεδα (βλ. Εβδομαδιαίο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων της 10.10.2022), γεγονός που αυξάνει τις πιθανότητες εμφάνισης δευτερογενών επιπτώσεων (second round effects), δηλαδή της σπειροειδούς αύξησης τιμών και μισθών.
• Η επιτοκιακή πολιτική της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, δηλαδή η άνοδος των επιτοκίων με σκοπό την καταπολέμηση του πληθωρισμού που ενδέχεται να πλήξει την οικονομική δραστηριότητα, λειτουργώντας αποτρεπτικά ως προς την υλοποίηση επενδύσεων.
• Οι τυχόν ελλείψεις σε φυσικό αέριο, ιδιαίτερα στην περίπτωση πλήρους διακοπής της ροής του από τη Ρωσία για μεγάλο χρονικό διάστημα, γεγονός που θα έχει σημαντικές αρνητικές συνέπειες για τη βιομηχανική παραγωγή και το επίπεδο των τιμών. Το τελευταίο αυξάνει τον βαθμό αβεβαιότητας αναφορικά με την επίτευξη του στόχου πρωτογενούς πλεονάσματος ως ποσοστό του ΑΕΠ το 2023, καθώς επηρεάζει τόσο τον αριθμητή του κλάσματος, μέσω των πρόσθετων δημοσιονομικών παρεμβάσεων που θα απαιτηθούν για τη στήριξη των εισοδημάτων, όσο και του παρονομαστή, εξαιτίας της μειωμένης οικονομικής δραστηριότητας. Αξίζει να σημειωθεί ωστόσο, ότι ορισμένα δομικά χαρακτηριστικά της ελληνικής αγοράς αλλά και το ύψος των μέτρων που έχει υιοθετήσει η ελληνική κυβέρνηση ενάντια στο αυξημένο κόστος της ενέργειας ενισχύουν την ενεργειακή ασφάλεια της χώρας αλλά και τα εισοδήματα των καταναλωτών.
Δημοσιονομικές Επιδόσεις 2022 και Στόχοι 2023: Έσοδα Κρατικού Προϋπολογισμού
Το 2022 τα καθαρά έσοδα του κρατικού προϋπολογισμού αναμένεται να διαμορφωθούν σε περίπου Ευρώ 61 δισ., με το μεγαλύτερο μέρος αυτών να προέρχεται από τα φορολογικά έσοδα. Συγκεκριμένα, τα έσοδα από φόρους εκτιμάται ότι θα διαμορφωθούν σε Ευρώ 54,6 δισ., αυξημένα κατά 9,1% έναντι του στόχου του προϋπολογισμού 2022 και κατά 13,2% έναντι του 2021. Η σημαντική αύξηση των εσόδων αποδίδεται:
i) στον υψηλό ρυθμό οικονομικής μεγέθυνσης που αναμένεται να καταγράψει φέτος η χώρα μας,
ii) στις μισθολογικές αυξήσεις και
iii) στον υψηλό πληθωρισμό, καθώς τα έσοδα αποτιμώνται σε τρέχουσες τιμές.
Οι φόροι επί αγαθών και υπηρεσιών αναμένεται να διαμορφωθούν σε Ευρώ 31,5 δισ., αυξημένοι κατά περίπου Ευρώ 4,9 δισ. σε σύγκριση με το 2021, με το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης να αποδίδεται στην άνοδο των εσόδων από τον Φόρο Προστιθέμενης Αξίας (ΦΠΑ). Επιπλέον, οι φόροι εισοδήματος αναμένεται να διαμορφωθούν σε Ευρώ 16,6 δισ., αυξημένοι κατά 1,4 δισ. σε ετήσια βάση, με την αύξηση να αποδίδεται κυρίως στους φόρους εισοδήματος φυσικών προσώπων (Ευρώ 0,8 δισ.) και δευτερευόντως στους φόρους εισοδήματος νομικών προσώπων (Ευρώ 0,6 δισ.). Οι τακτικοί φόροι ακίνητης περιουσίας και οι λοιποί φόροι αναμένεται να καταγράψουν το 2022, μικρή μείωση και αύξηση, αντίστοιχα. Αναφορικά με το 2023, τα καθαρά έσοδα του κρατικού προϋπολογισμού προβλέπεται ότι θα αυξηθούν σε Ευρώ 61,5 δισ., με τα έσοδα από φόρους να διαμορφώνονται στα Ευρώ 56,2 δισ., σημειώνοντας ετήσια άνοδο κατά 2,9% (Ευρώ 1,6 δισ.). Το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης αναμένεται να προέλθει από τους φόρους επί αγαθών και υπηρεσιών και τους φόρους εισοδήματος (αύξηση σχεδόν Ευρώ 0,7 δισ. σε αμφότερες τις κατηγορίες).
Δημοσιονομικές Επιδόσεις 2022 και Στόχοι 2023: Δαπάνες, Δημοσιονομικές Παρεμβάσεις
Οι συνολικές δαπάνες του κρατικού προϋπολογισμού αναμένεται να προσεγγίσουν τα Ευρώ 72,5 δισ. το 2022, παρουσιάζοντας αύξηση κατά περίπου Ευρώ 6,9 δισ. έναντι του στόχου του προϋπολογισμού 2022.
Η μεγαλύτερη αύξηση των δαπανών αποδίδεται στις πιστώσεις υπό κατανομή, σημαντικό μέρος των οποίων αποτελούν οι δημοσιονομικές παρεμβάσεις που πραγματοποιήθηκαν εντός του έτους για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης. Συγκεκριμένα, οι εν λόγω παρεμβάσεις ανέρχονται σε Ευρώ 12,1 δισ., προερχόμενες σχεδόν εξ ολοκλήρου από παρεμβάσεις στο σκέλος των δαπανών της Γενικής Κυβέρνησης.
Οι βασικότεροι στόχοι των παρεμβάσεων είναι:
➢ Η κάλυψη σημαντικού μέρους των αυξήσεων των τιμών στους λογαριασμούς, πρωτίστως ηλεκτρικής ενέργειας και δευτερευόντως φυσικού αερίου για νοικοκυριά και επιχειρήσεις,
➢ Η οικονομική ενίσχυση των νοικοκυριών και ιδιαίτερα των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων (χαμηλοσυνταξιούχοι, ανασφάλιστοι υπερήλικες, ΑΜΕΑ κ.λπ.),
➢ Ο περιορισμός της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας από τους φορείς του δημοσίου τομέα, καθώς και από τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις (παροχή κινήτρων) και
➢ Η μείωση του κόστους παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας μέσω λήψης μέτρων.
Το δημοσιονομικό κόστος των παρεμβάσεων διαμορφώνεται σε Ευρώ 4,7 δισ., καθώς το μεγαλύτερο μέρος τους θα καλυφθεί από τα έσοδα του Ταμείου Ενεργειακής Μετάβασης. Επιπρόσθετα, το 2022 υπήρξαν επιπλέον δημοσιονομικές παρεμβάσεις ύψους Ευρώ 1 δισ., με σημαντικότερες την επιδότηση της εγκατάστασης φωτοβολταϊκών πάνελ σε νοικοκυριά, επιχειρήσεις και αγροτικές εκμεταλλεύσεις και την επέκταση του προγράμματος «Ανακυκλώνω/αλλάζω» (Ευρώ 840 εκατ.).
Για το 2023, οι συνολικές δαπάνες του κρατικού προϋπολογισμού προβλέπεται να διαμορφωθούν στα Ευρώ 69,4 δισ., καταγράφοντας μείωση άνω των Ευρώ 3 δισ. έναντι της εκτίμησης για το 2022. Σημειώνεται ότι στο Προσχέδιο του Κρατικού Προϋπολογισμού έχουν προβλεφθεί οι δημοσιονομικές παρεμβάσεις ύψους Ευρώ 3,5 δισ. που ανακοινώθηκαν στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης. Οι σημαντικότερες παρεμβάσεις είναι:
➢ Η διατήρηση της μείωσης κατά τρεις ποσοστιαίες μονάδες των ασφαλιστικών εισφορών των μισθωτών του ιδιωτικού τομέα (Ευρώ 871 εκατ.),
➢ Η κατάργηση της καταβολής ειδικής εισφοράς αλληλεγγύης στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα και στους συνταξιούχους (Ευρώ 1.241 εκατ.),
➢ Πρόγραμμα χαμηλότοκου δανεισμού για την αγορά πρώτης κατοικίας από νέους και νέα ζευγάρια έως 39 ετών (Ευρώ 375 εκατ.),
➢ Πρόγραμμα Ανακαινίζω / Εξοικονομώ για νέους ηλικίας 18 έως 39 ετών (Ευρώ 300 εκατ.) και ➢ Μείωση ΦΠΑ στις υπηρεσίες μεταφοράς προσώπων και των αποσκευών τους έως τον Ιούνιο 2023 (Ευρώ 147 εκατ.).
Τέλος, προβλέπονται επιπλέον πιστώσεις ύψους Ευρώ 1 δισ. ως αποθεματικό, κυρίως για την επιδότηση των λογαριασμών ηλεκτρικού ρεύματος.
