Γράφει η Όλγα Ν. Τσιπτσέ
LL.M. Δικηγόρος Παρ’ Αρείω Πάγω – Διαιτητής / Δ. Διαμεσολαβήτρια ΥΔΔΑΔ / DPO-GDPR expert.
1η Ιανουαρίου 2021: Το Ηνωμένο Βασίλειο αποτελεί πλέον εξωτερικός εμπορικός εταίρος των υπόλοιπων 27 κρατών μελών της ΕΕ και πλέον ομιλούμε -αντί για “ενδοκοινοτικό εμπόριο”- για “εισαγωγές και εξαγωγές”. Πρώτη φορά στην ιστορία της ΕΕ, ένα κράτος-μέλος αποχωρεί από την Ένωση και το γεγονός αυτό δημιουργεί δυσκολίες, σε σύγκριση με δύο “τρίτες χώρες” που συνάπτουν συμφωνία ελεύθερου εμπορίου.
Ως μοντέλο της νέας Συμφωνίας Εμπορίου και Συνεργασίας μεταξύ Ε.Ε. Και Η.Β. (EU-UK Trade and Cooperation Agreement TCA) αποτέλεσε η CETA, η ολοκληρωμένη συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών με τον Καναδά που συνήφθη το 2017. Σε σύγκριση με τέτοιου είδους συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών, όταν πχ για την ως άνω CETA (EU-Canada Comprehensive Economic and Trade Agreement), χρειάστηκαν πέντε χρόνια, η περίοδος των μόνο 10 μηνών για την προετοιμασία της TCA ήταν πολύ σύντομη, δεδομένης μάλιστα και της πολυπλοκότητας της διαδικασίας.
Εκ του αποτελέσματος, οι ειδικοί στο χώρο του εμπορίου και της οικονομίας θεωρούν, ότι το Ηνωμένο Βασίλειο πρόκειται να είναι ο μεγαλύτερος εταίρος της ΕΕ, για αυτό και οι τόσο σημαντικές οικονομικές σχέσεις, μεταξύ Ε.Ε. και Η.Β., πρόκειται να βασιστούν σε αυτή τη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου, γεγονός που την ανάγουν σε πολύ σημαντικό κείμενο. Κείμενο με συνολικά περίπου 2000 σελίδες, που δημοσιεύθηκε την 26η Δεκεμβρίου 2020. Η συμφωνία αυτή, τέθηκε σε ισχύ αμέσως την 1η Ιανουαρίου 2021 και πρέπει να επισημανθούν τα πιο σημαντικά σημεία της εν τάχει, τα οποία πρέπει να ληφθούν υπόψη.
Παρακάτω, παρουσιάζονται αυτά τα σημαντικά σημεία, ξεκινώντας με τη διευκρίνιση, ότι η συμφωνία αυτή καλύπτει τις εξής δραστηριότητες:
-το εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών, το ψηφιακό εμπόριο
-την πνευματική ιδιοκτησία,
-τις δημόσιες συμβάσεις,
-τις αεροπορικές και οδικές μεταφορές την ενέργεια και την αλιεία,
-το συντονισμό κοινωνικής ασφάλισης,
-την εκτέλεση νόμων και δικαστική συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις,
-καθώς και τη θεματική συνεργασία και συμμετοχή σε προγράμματα της Ένωσης.
Πρέπει να τονιστεί, αρχικά, ότι οι τέσσερις βασικές ελευθερίες στις οποίες βασίζεται η Ένωση δεν ισχύουν πλέον στην Επικράτεια του Ηνωμένου Βασιλείου ούτε σαφώς οι υπόλοιπες διατάξεις του Δικαίου της ΕΕ. Ενώ, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο της Ε.Ε. δεν έχει πλέον δικαιοδοσία στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Ο απολογισμός του τι έχει χάσει το Η.Β. προκειμένου να κερδίσει την ανεξαρτησία του, είναι κάτι πολύ πρώιμο να εξαχθεί ως συμπέρασμα. Για την ώρα αυτό που έχει σημασία, είναι να μείνει η Ε.Ε. Ενωμένη και να μη στοιχίσει το BREXIT σε ένα μοιραίο σπάσιμο της αλυσίδας της.
ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ, τα σημεία που πρέπει αν ληφθούν υπόψη:
1. Εμπόριο αγαθών: Δεν υπάρχουν δασμοί ή/και ποσοστώσεις στο εμπόριο μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ και του ΗΒ, όμως απαιτούνται συνοριακοί έλεγχοι και δηλώσεις σχετικά με τα εμπορεύματα, συμπεριλαμβανομένων των πιστοποιητικών προέλευσης. Τα εμπορεύματα που εισάγονται από το Ηνωμένο Βασίλειο, απαλλάσσονται από δασμούς, μόνο εάν περιέχουν μια ελάχιστη ποσότητα βρετανικού προϊόντος, το οποίο πρέπει να αποδεικνύεται από πιστοποιητικά προέλευσης. Για τελωνειακούς σκοπούς, οι προμηθευτές της Ε.Ε. πρέπει να υποβάλουν αίτηση για κρίση αριθμών EORI (καταχώριση και αναγνώριση οικονομικών φορέων), για εισαγωγές / εξαγωγές από το Ηνωμένο Βασίλειο, και αριθμών GB για εισαγωγές / εξαγωγές από την ΕΕ, αριθμοί που σχετίζονται με χώρα εντός της ΕΕ. Πολύ σημαντικά σημεία που πρέπει να γνωρίζουν επίσης οι προμηθευτές, ώστε να αποφευχθούν λάθη, είναι:
-πρέπει να εξοικειωθούν με τη σχετική τελωνειακή τεκμηρίωση εξόδου και εισόδου για προμήθειες που έγιναν μετά τις 31 Δεκεμβρίου 2020 (διαφορετικά τα εμπορεύματα θα κολλήσουν στο τελωνείο ή θα υπάρχει γενικά πρόβλημα στις εξαγωγές),
-πρέπει να επιλέξουν τον σωστό τυποποιημένο κωδικό αναγνώρισης εμπορευμάτων για όλα τα προϊόντα τους (διαφορετικά κάποιο λάθος μπορεί να σημαίνει λανθασμένο δασμό ή τον αποκλεισμό των εμπορευμάτων από τα τελωνεία)
-πρέπει επίσης να επανεξετάσουν τους εμπορικούς τους όρους, π.χ. Incoterms (ώστε να προσδιορίσουν ποιοι είναι υπεύθυνοι για την καταβολή των δασμών, οι ίδιοι ή οι πελάτες τους)
2. Ισότιμοι όροι ανταγωνισμού: Μέχρι αυτή τη στιγμή, τα πρότυπα είναι ίδια στο ΗΒ και στην ΕΕ (εργασία / περιβάλλον κλπ). Τα πρότυπα αυτά όμως ενδέχεται να διαφέρουν μελλοντικά, χωρίς να διατηρούνται οι ίσοι όροι ανταγωνισμού. Στην περίπτωση αυτή, το θιγόμενο μέρος μπορεί να επιβάλει περιορισμούς στην πρόσβαση των σχετικών προϊόντων στην ευρωπαϊκή αγορά, όπως δασμούς. Υπάρχει μηχανισμός Διαιτησίας για τέτοιες περιπτώσεις. Επίσης, το Ηνωμένο Βασίλειο δεν δεσμεύεται πλέον από τους κανόνες της ΕΕ για τις κρατικές ενισχύσεις, θα έχει το δικό του καθεστώς. Η χορήγηση κρατικής ενίσχυσης σε αθέμιτη βάση μπορεί να προσβληθεί. Και στην προκειμένη περίπτωση μπορεί να λάβει χώρα η διαιτησία.
3. Κανόνες προέλευσης: διασφαλίζουν, ότι μόνο τα προϊόντα που προέρχονται από τα μέρη της TCA επωφελούνται π.χ. από μηδενικά τιμολόγια. Ο εξαγωγέας είναι υποχρεωμένος να παρέχει πιστοποιητικό προέλευσης στο συνοριακό έλεγχο.
4. ΦΠΑ και ειδικοί φόροι κατανάλωσης: Το καθεστώς ΦΠΑ αλλάζει ριζικά, πλέον μιλούμε για εισαγωγές και εξαγωγές και όχι για ενδοκοινοτικές συναλλαγές. Για εξαγωγές από την ΕΕ θα υπάρχει ΦΠΑ εισαγωγής που θα καταβληθεί στο Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ, για εξαγωγές από το Ηνωμένο Βασίλειο ο ΦΠΑ εισπράττεται με τον ισχύοντα συντελεστή στην έκαστη χώρα εισαγωγής. Ισχύουν ειδικοί κανόνες για τις εξ αποστάσεως πωλήσεις. Για πωλήσεις στο Ηνωμένο Βασίλειο από την 1η Ιανουαρίου 2021, οι απλοποιήσεις θα ισχύουν για αποστολές χαμηλής αξίας, όπου η καθαρή αξία δεν θα υπερβαίνει τα 135 GBP και τα αγαθά βρίσκονται εκτός του Ηνωμένου Βασιλείου πριν από την πώληση. Σε αυτήν την περίπτωση, δεν θα επιβληθεί εισαγωγικός δασμός που επιτρέπει στα εμπορεύματα να προχωρήσουν γρήγορα στο τελωνείο. Ο ΦΠΑ θα χρεώνεται μόνο στο σημείο πώλησης. Παρόμοια μέτρα θα εφαρμοστούν στην ΕΕ από την 1η Ιουλίου 2021. Ισχύει επίσης, ένα ειδικό καθεστώς σε σχέση με τη Βόρεια Ιρλανδία – οι συναλλαγές με αυτό το τμήμα του Ηνωμένου Βασιλείου, προς το παρόν, θα συνεχίσουν να θεωρούνται πωλήσεις εντός της ΕΕ.
5. Παροχή Υπηρεσιών / Επαγγελματικών Υπηρεσιών: Προκειμένου να αποκτήσουν πρόσβαση στην αγορά της Ένωσης, όσοι προσφέρουν υπηρεσίες από το Ηνωμένο Βασίλειο και οι επαγγελματίες που είναι εγκατεστημένοι στο Ηνωμένο Βασίλειο θα πρέπει να αποδείξουν τη συμμόρφωση με τυχόν κανόνες, διαδικασίες και / ή εξουσιοδοτήσεις που καλύπτουν την παροχή υπηρεσιών στην ΕΕ από αλλοδαπούς και / ή εταιρείες εκτός της ΕΕ. Οι απαιτήσεις αυτές ορίζονται και στα εκάστοτε εθνικά νομοθετήματα. Και όσοι θέλουν να προσφέρουν υπηρεσίες στην ΕΕ, πρέπει να αποδείξουν τη συμμόρφωση με όλους τους σχετικούς κανόνες. Από την 1η Ιανουαρίου 2021, οι κανόνες της ΕΕ για την αναγνώριση των επαγγελματικών προσόντων δεν ισχύουν πλέον για τους υπηκόους του Ηνωμένου Βασιλείου και πολίτες της ΕΕ με προσόντα που αποκτήθηκαν στο Ηνωμένο Βασίλειο. Αυτά τα προσόντα πρέπει πλέον να τα αναγνωρίσουν επίσημα στο εκάστοτε κράτος μέλος που επιθυμούν, βάσει των κανόνων της εν λόγω χώρας. Πχ. γιατροί, οι φαρμακοποιοί, οι μηχανικοί κλπ, πρέπει να έχουν τα προσόντα τους αναγνωρισμένα σε κάθε κράτος μέλος στο οποίο θέλουν να ασκήσουν. Όσον αφορά τις νομικές υπηρεσίες, επιτρέπεται στους δικηγόρους της Ε.Ε. και του Η.Β. να παρέχουν συμβουλές σχετικά με το δημόσιο διεθνές δίκαιο. Φυσικά, αυτοί οι κανόνες δεν ισχύουν αναδρομικά, για τις αναγνωρίσεις επαγγελματικών προσόντων που έχουν ήδη αποκτηθεί στο παρελθόν.
6. Δικαίωμα διαμονής: Η ελευθερία μετακίνησης δεν ισχύει πλέον. Είναι δυνατή η διαμονή χωρίς βίζα 90 ημερών, για οποιαδήποτε περίοδο 180 ημερών, όπως συμβαίνει και σε άλλου τέτοιου είδους Συμφωνίες. Για διαμονές μεγαλύτερης διάρκειας απαιτείται θεώρηση εισόδου. Τόσο οι υπήκοοι του Ηνωμένου Βασιλείου που ζουν σε κράτος μέλος της ΕΕ όσο και οι πολίτες των κρατών μελών της ΕΕ που ζουν στο Ηνωμένο Βασίλειο πρέπει να υποβάλουν αίτηση για άδεια διαμονής ως αλλοδαποί έως τις 30 Ιουνίου 2021. Για τα προνόμια της κοινωνικής ασφάλισης θα υπάρχει συντονισμός και προστασία, μεταξύ της ΕΕ και του ΗΒ.
7. Χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες: Η TCA δεν αφορά τον κλάδο των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών.
8. Φορολογία: Δεν υπάρχουν διατάξεις στην TCA που να περιορίζουν το εγχώριο φορολογικό καθεστώς. Και τα δύο μέρη δεσμεύονται για τη διατήρηση της παγκόσμιας φορολογικής διαφάνειας και την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής.
9. Εταιρικό δίκαιο, συμβάσεις και αστικές αποφάσεις: Από την 1η Ιανουαρίου 2021, οι εταιρείες που είναι εγκατεστημένες στο Ηνωμένο Βασίλειο θα αντιμετωπίζονται ως εταιρείες τρίτου κράτους. Από την άποψη αυτή, το εφαρμοστέο δίκαιο για αυτές είναι εκείνο, της διοικητικής τους έδρας. Όσον αφορά το εφαρμοστέο δίκαιο στις συμβάσεις, στην πράξη δεν θα υπάρξει αλλαγή:
-στα κράτη μέλη της ΕΕ, ο κανονισμός Ρώμη Ι (κανονισμός (ΕΚ) 593/2008)
-το Ηνωμένο Βασίλειο έχει μετατρέψει τον κανονισμό Ρώμη-Ι σε εσωτερικό δίκαιο, επομένως η κατάσταση θα παραμείνει η ίδια και στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Η εγκυρότητα των μη αποκλειστικών ρητρών δικαιοδοσίας των αγγλικών δικαστηρίων αμφισβητείται, γιατί ο κανονισμός των Βρυξελλών (κανονισμός (ΕΕ) 1215/2012) δεν ισχύει πλέον στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ισχύει μόνο για τις ρήτρες που αφορούν την αποκλειστική επιλογή δικαιοδοσίας και μόνο για τους όρους που τέθηκαν μετά την έναρξη ισχύος του (το αργότερο την 1η Ιανουαρίου 2021).
Τα μέρη που έχουν επιλέξει αγγλικά δικαστήρια σε μη αποκλειστική βάση θα πρέπει να εξετάσουν το ενδεχόμενο να επαναδιατυπώσουν τη ρήτρα μετά την 1η Ιανουαρίου 2021, ως αποκλειστική επιλογή. Οι νέες συμφωνίες επιλογής δικαιοδοσίας θα πρέπει να καθορίζονται σε αποκλειστική βάση ή τα μέρη θα πρέπει να εξετάσουν το ενδεχόμενο προσφυγής σε Διαιτησία που είναι και πιο ασφαλής μέθοδος επίλυσης διαφοράς, καθώς δεν έχει αλλάξει ο,τιδήποτε σε ό,τι αφορά την εγκυρότητα της ρήτρας διαιτησίας, όπως επίσης και την εκτέλεση των αποφάσεων, η οποία διέπεται από τη Σύμβαση της Νέας Υόρκης του 1958.
Μετά τις 31 Δεκεμβρίου 2020, οι αστικές αποφάσεις δεν εκτελούνται πλέον στο ΗΒ βάσει του κανονισμού των Βρυξελλών. Σε περίπτωση επιλογής δικαιοδοσίας αποκλειστικού χαρακτήρα, η εκτέλεση διέπεται από τη Σύμβαση της Χάγης για την επιλογή του δικαστηρίου του 2005. Σε περίπτωση άλλων ρητρών επιλογής δικαιοδοσίας, η νέα Σύμβαση της Χάγης για την εκτέλεση αλλοδαπών αποφάσεων, θα μπορούσε να καταστεί επιπρόσθετη βάση για την εκτέλεση, εκτός εάν τα μέρη αποφασίσουν να επιλέξουν τη Διαιτησία.
10. Δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας: Υφιστάμενα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας της ΕΕ (Εμπορικά σήματα της ΕΕ, κοινοτικά σχέδια, κοινοτικά δικαιώματα ποικιλίας φυτών και γεωγραφικές ενδείξεις) παραμένουν προστατευμένα μετά τις 31 Δεκεμβρίου 2020. Ωστόσο, τα νέα ενωσιακά δικαιώματα της ΕΕ θα έχουν μειωμένο εδαφικό πεδίο εφαρμογής καθώς δεν έχουν αποτέλεσμα στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Η νέα προστασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας σε επίπεδο ΕΕ, απαιτεί νέα αίτηση στο Ηνωμένο Βασίλειο.
11. Προστασία προσωπικών δεδομένων: Το Ηνωμένο Βασίλειο πλέον αποτελεί τρίτη χώρα σύμφωνα με τον GDPR. Για τη ροή δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα στο Ηνωμένο Βασίλειο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και Επιτροπή πρέπει να λάβει απόφαση επάρκειας, χωρίς την οποία οι διαβιβάσεις δεδομένων θα είναι παράνομες.
12. Διατάξεις που ισχύουν για συγκεκριμένες βιομηχανίες:
α) Γεωργικά αγαθά
Δεν θα υπάρχουν δασμοί για τα γεωργικά αγαθά. Η ΕΕ έχει ανακοινώσει ότι θα πρέπει να υπάρχουν σχετικά πιστοποιητικά υγείας και να υποβάλλονται σε υγειονομικούς και φυτοϋγειονομικούς ελέγχους στους συνοριακούς σταθμούς ελέγχου των κρατών μελών.
β) Αυτοκίνητα
Η αυτοκινητοβιομηχανία θα υποφέρει ιδιαίτερα από καθυστερήσεις που προκύπτουν από ελέγχους στα σύνορα.
γ) Χημικά
Από την 1η Ιανουαρίου 2021, οι χημικές εταιρείες που λειτουργούν στο Ηνωμένο Βασίλειο θα χάσουν τις εγγραφές τους βάσει του κανονισμού REACH (Καταχώριση, Αξιολόγηση, Εξουσιοδότηση και Περιορισμοί Χημικών Προϊόντων). Για να συμμορφωθούν με τον κανονισμό, οι εταιρείες πρέπει να εντοπίσουν και να διαχειριστούν τους κινδύνους που συνδέονται με τις ουσίες που παράγουν και εμπορεύονται στην ΕΕ. Πρέπει να αποδείξουν στον ECHA (τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Χημικών Προϊόντων) πώς η ουσία μπορεί να χρησιμοποιηθεί με ασφάλεια και πρέπει να κοινοποιήσει τα μέτρα διαχείρισης κινδύνου στους χρήστες.
δ) Φαρμακευτική
Η TCA περιέχει ρήτρα αμοιβαίας αναγνώρισης σχετικά με τις εγκαταστάσεις παραγωγής που βρίσκονται είτε στην ΕΕ είτε στο ΗΒ.
ε) Οδικές μεταφορές
Από την 1η Ιανουαρίου 2021, οι εταιρείες του Ηνωμένου Βασιλείου δεν θα διαθέτουν πλέον άδεια ΕΕ ή δεν θα μπορούν να εκτελούν υπηρεσίες μεταφορών εντός της Ένωσης ως μέρος της ενιαίας αγοράς. Οι εταιρείες μεταφορών πρέπει να συμμορφώνεται με τις κανονιστικές απαιτήσεις του ΗΒ και της Ευρώπης.
