Τις τελευταίες δύο εβδομάδες, σημειώθηκαν ανοδικές πιέσεις στις τιμές του πετρελαίου, με την τιμή του αργού πετρελαίου Brent να κυμαίνεται, προσωρινά, περί τα 90 δολάρια ανά βαρέλι. Ο παρατεταμένος πόλεμος στην Ουκρανία που έχει ξεπεράσει ήδη τα δύο έτη και η κλιμάκωση των ανησυχιών για μία διευρυμένη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή ή για συνέχιση των εχθροπραξιών στην Ερυθρά Θάλασσα έχουν διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην άνοδο των τιμών του πετρελαίου. Το ερώτημα που προκύπτει, σύμφωνα με ειδική ανάλυση της Alpha Bank, είναι αν θα διατηρηθούν αυτές οι ανοδικές πιέσεις και για πόσο χρονικό διάστημα;
Ειδικότερα, η τράπεζα σημειώνει πως σήμερα, φαίνεται πιθανό οι τιμές του πετρελαίου να παραμείνουν σχετικά αυξημένες, ακόμη και αν οι γεωπολιτικές εντάσεις αρχίσουν να υποχωρούν, επειδή, κατά κύριο λόγο, η ανθεκτικότητα της οικονομίας των ΗΠΑ και, δευτερευόντως, η αποφυγή της ύφεσης στην Ευρώπη είναι πιθανό να ενισχύσουν τη ζήτηση για πετρέλαιο. Παράλληλα, ο OPEC ενδεχομένως να περιορίσει την προσφορά, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Διεθνή Οργανισμού Ενέργειας (International Εnergy Αgency-IEA). Όμως, αξίζει να επισημανθεί ότι παρά τις παρατεταμένες γεωπολιτικές εντάσεις στη Μέση Ανατολή που ξέσπασαν τον Οκτώβριο του 2023, οι αγορές πετρελαίου παρέμειναν σχετικά ήρεμες και ελεγχόμενες, καθώς το διαπραγματεύονταν στην περιοχή των 75 και 85 δολαρίων το βαρέλι για μεγάλο μέρος του περασμένου έτους.
Οι λόγοι που η τιμή του πετρελαίου πέρυσι (αλλά ακόμα και σήμερα) δεν εκτοξεύθηκε στα ιστορικά υψηλά επίπεδα περασμένων δεκαετιών, αλλά παραμένει ελεγχόμενη, είναι οι κάτωθι:
•Πρώτον, η προσφορά, που είναι ο βασικότερος παράγοντας των αυξήσεων των τιμών. Σήμερα, η παραγωγή πετρελαίου είναι λιγότερο συγκεντρωμένη στη Μέση Ανατολή καθώς και μεταξύ των μελών του OPEC, από ό,τι ήταν για μεγάλο μέρος των τελευταίων 50 ετών. Αυτό οφείλεται εν μέρει στην έκρηξη της παραγωγής σχιστολιθικού πετρελαίου, τη δεκαετία του 2010, που κατέστησε, πλέον, την Αμερική καθαρό εξαγωγέα πετρελαίου (“Three reasons why oil prices are remarkably stable”, Economist, Μάρτιος 2024). Επίσης, η αυξανόμενη παραγωγή από χώρες εκτός του OPEC έχει συμβάλλει σημαντικά στη διαφοροποίηση της προσφοράς. Ο IEA εκτιμά ότι οι νέες πηγές, μαζί με τους αυξημένους όγκους από την Αμερική και τον Καναδά, θα καλύψουν το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης της παγκόσμιας ζήτησης για πετρέλαιο, το 2024.
• Δεύτερον, το πετρέλαιο από τη Ρωσία, τον τρίτο μεγαλύτερο παραγωγό στον κόσμο, συνέχισε να διατίθεται, παρά τις κυρώσεις που έχουν επιβληθεί από τις δυτικές χώρες, οι οποίες το 2022 επέβαλαν ανώτατο όριο τιμής 60 δολάρια ανά βαρέλι στις ρωσικές εξαγωγές αργού πετρελαίου, αλλά το ρωσικό πετρέλαιο εξακολουθεί να διαπραγματεύεται πάνω από το συγκεκριμένο ανώτατο όριο τιμών. Συνεπώς, η συνεχιζόμενη διαθεσιμότητα ρωσικού πετρελαίου συνέβαλε στην αποτροπή της δραματικής αύξησης των τιμών, που πολλοί φοβούνταν πως θα συνέβαινε το 2022, μετά από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία.
• Τρίτον, η πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα των μελών του OPEC (δηλαδή, η ποσότητα πετρελαίου που μπορεί να παραχθεί από τις εγκαταστάσεις σε σύντομο χρονικό διάστημα). Όταν η παραγωγή ήταν περιορισμένη, όπως ήταν στις αρχές της δεκαετίας του 2000, οι εξαγωγικές χώρες είχαν λίγα περιθώρια να ανταποκριθούν στην αύξηση της ζήτησης. Σήμερα, η κατάσταση είναι διαφορετική, καθώς υπολογίζεται (America’s Energy Information Administration) ότι τα μέλη του OPEC έχουν περίπου 4,5 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα πλεονάζουσας δυναμικότητας -μεγαλύτερη από τη συνολική ημερήσια παραγωγή του Ιράκ. Με άλλα λόγια, το επιπλέον απόθεμα του OPEC μπορεί να αμβλύνει το πλήγμα από μία διαταραχή στον εφοδιασμό πετρελαίου.
• Τέταρτον, ο παγκόσμιος ρυθμός ανάπτυξης, σήμερα, είναι χαμηλότερος απ’ ό,τι ήταν στις αρχές της δεκαετίας του 2000 και σε συνδυασμό με τη μετάβαση στην πράσινη ανάπτυξη αναμένεται να συγκρατήσει τη ζήτηση για πετρέλαιο. Παράλληλα, τα τελευταία έτη, η Κίνα που είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας πετρελαίου στον κόσμο, παρουσιάζει χαμηλότερη οικονομική ανάπτυξη σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη. Επίσης, οι διαρθρωτικές αλλαγές στην παραγωγή της θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στο ενεργειακό της μίγμα, αφού η χρήση πιο φιλικών προς το περιβάλλον πηγών ενέργειας ενδέχεται να περιορίσει τη ζήτηση πετρελαίου. Ενδεικτικά, το επόμενο έτος, εκτιμάται ότι τα μισά από τα νέα αυτοκίνητα που θα πωλούνται στη χώρα θα είναι ηλεκτρικά.
Μακροπρόθεσμα, η απομάκρυνση της παγκόσμιας οικονομίας από το πετρέλαιο θα διασφαλίσει ότι η διεθνής αγορά θα είναι πιο ανθεκτική σε γεωπολιτικούς κλυδωνισμούς και περικοπές της παραγωγής. Προς το παρόν, ωστόσο, η άνοδος της τιμής φαίνεται να είναι ελεγχόμενη. Οι πιέσεις στις τιμές του πετρελαίου που προκύπτουν από γεωπολιτικές διαταραχές είναι γενικά προσωρινές, με τις μεγάλες εξάρσεις του γεωπολιτικού δείκτη να αυξάνουν παροδικά την τιμή του πετρελαίου, αλλά να μην συνδέονται συστηματικά με υψηλότερες ή πιο ευμετάβλητες τιμές του πετρελαίου.
Συνοψίζοντας, οι γεωπολιτικές εντάσεις επηρεάζουν προσωρινά τις τιμές του πετρελαίου, περιορίζοντας την οικονομική δραστηριότητα, αφού αυξάνουν την αβεβαιότητα. Ωστόσο, σε σχέση με προηγούμενες δεκαετίες, σήμερα, υφίστανται ορισμένοι εξισορροπητικοί παράγοντες στη διαμόρφωση και τη «διόρθωση» των διεθνών τιμών του πετρελαίου, μετά από ένα γεωπολιτικό επεισόδιο (Geopolitical risk and oil prices, ECB, Economic Bulletin 8, 2023). Τέλος, θα πρέπει να επισημανθεί ότι οι διακυμάνσεις στις τιμές του πετρελαίου είναι κρίσιμο στοιχείο που λαμβάνεται συστηματικά υπόψη από τους ιθύνοντες χάραξης της νομισματικής πολιτικής, αφού μπορούν να επηρεάσουν τον ρυθμό αποκλιμάκωσης του πληθωρισμού.
