Με την ευκαιρία της επετείου σύγκλησης της Α΄ Εθνοσυνέλευσης της Επιδαύρου, το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, διοργάνωσε εκδήλωση με ομιλητή τον καθηγητή Νίκο Αλιβιζάτο και θέμα «Ένα έξυπνο, αλλά δυσεφάρμοστο Σύνταγμα», στην αίθουσα Γερουσίας, την Πέμπτη 11 Ιανουαρίου 2024, στις 7 μμ.
Την εκδήλωση άνοιξε με χαιρετισμό του ο πρόεδρος της Βουλής και πρόεδρος του Ιδρύματος της Βουλής, Κωνσταντίνος Τασούλας, σημειώνοντας ότι τα τρία πρώτα επαναστατικά Συντάγματα, της Επιδαύρου, του Άστρους και της Τροιζήνας, εκφράζουν τον πρώιμο αλλά και τον γενέθλιο συνταγματισμό του Ελληνικού Κράτους, που εκπληρώνεται μέσα από το Σύνταγμα της Επιδαύρου. Και υπογράμμισε πως «μέσω αυτού του Συντάγματος αλλά και άλλων γεγονότων, η Ελλάδα, η οποία αποφάσισε να αποτινάξει ζυγό αιώνων, επανασυστήθηκε στον κόσμο».
Ο χαιρετισμός του κ. Τασούλα έχει ως εξής:
Κυρίες και κύριοι,
Αγαπητές συνάδελφοι και κύριοι συνάδελφοι, από νομούς της Πελοποννήσου και όχι μόνο, η Αργολίδα εκπροσωπείται και από τους τρεις βουλευτές της, και από τον κ. Ανδριανό, ο οποίος κατάγεται από την Επίδαυρο, και από τον κ. Πουλά και από τον κ. Γαβρήλο, κ. Σαρακιώτη, συνάδελφε από την Φθιώτιδα, κ. Σούκουλη, από την Κόρινθο, κ. Χρηστίδη, από τον νότιο τομέα των Αθηνών, κ. Μάντζο!
Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι ενίοτε το παρελθόν είναι πιο ενδιαφέρον από το παρόν. Απόδειξη η σημερινή συνάθροιση, η οποία είναι πολυπληθής και με μεγάλο ενδιαφέρον για το θέμα, απ’ ό,τι βλέπω. Δεν συνηθίζεται να έχουμε τέτοια προσέλευση κοινού για θέματα που αφορούν την Ιστορία μας, οπότε το βλέπω ως μια παρήγορη αλλαγή στάσεως του κοινού έναντι σημαντικών ιστορικών περιπτώσεων, όπως είναι η επέτειος της ανακοινώσεως του πρώτου ελληνικού Συντάγματος εις την Πιάδα, εις την Επίδαυρο, την 1η Ιανουαρίου του 1822. Ο διακεκριμένος καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου αλλά και ιστορικός -de facto ιστορικός- κ. Αλιβιζάτος θα μας κάνει μια πολύ ενδιαφέρουσα ανάλυση για το έξυπνο, αν και δυσεφάρμοστο, εκείνο Σύνταγμα. Ελπίζω να μην αποδειχθεί ότι ήταν δυσεφάρμοστο επειδή ήταν έξυπνο, απλώς ήταν και έξυπνο και δυσεφάρμοστο, γιατί θα είχαμε απογοητεύσεις ότι, ό,τι έξυπνο είναι και δυσεφάρμοστο – πράγμα το οποίο αποκλείεται για την Ελλάδα!
Εδώ βρίσκονται εκτός από τους βουλευτές της Πελοποννήσου και οι τρεις δήμαρχοι των τόπων απ’ όπου εκπέμφθηκαν τα τρία πρώτα επαναστατικά Συντάγματα, της Επιδαύρου, του ‘Αστρους και της Τροιζήνας -άρα εδώ είμαστε μπροστά στον πρώιμο συνταγματισμό αλλά και στον γενέθλιο συνταγματισμό, τον κυριολεκτικά γενέθλιο συνταγματισμό του Ελληνικού Κράτους, που εκπληρώνεται μέσα από το Σύνταγμα της Επιδαύρου. Κι είναι πολύ ενδιαφέρουσα αυτή η ιστορική αναζήτηση, γιατί μέσω αυτού του Συντάγματος αλλά και άλλων γεγονότων, η Ελλάδα, η οποία αποφάσισε να αποτινάξει ζυγό αιώνων, μέσω αυτού του Συντάγματος, επανασυστήθηκε στον κόσμο. Όχι μόνο στην Ευρώπη ή στην Βαλκανική, αλλά επανασυστήθηκε στον κόσμο. Θυμίζω ότι αυτό το Σύνταγμα της Επιδαύρου, που είδε το φως της ζωής την 1η Ιανουαρίου 1822, υπό συνθήκες που περιγράφει με λογοτεχνική επάρκεια και γοητεία ο Αθανάσιος Πετσάλης-Διομήδης στο μυθιστόρημά του «Ελληνικός όρθρος», αυτό το Σύνταγμα, λοιπόν, μεταφράστηκε σχετικά γρήγορα για τα δεδομένα της εποχής και την άνοιξη της ίδιας χρονιάς δημοσιεύθηκε αγγλικά, σε αγγλική εφημερίδα, για να το μάθουν και εκεί. Και την 1η Ιανουαρίου του 1823, η αγγλική εφημερίδα, η εφημερίδα του Λονδίνου «Morning Chronicle», ένα χρόνο μετά δηλαδή, στη λίστα που δημοσίευε κάθε χρόνο για τα κράτη της εποχής, εκείνα που ήταν συνταγματικά -που το συνταγματικό τότε ταυτιζόταν εν πολλοίς με αυτό που εμείς σήμερα θα εννοούσαμε δημοκρατικά- στη λίστα λοιπόν εκείνη του 1823, η «Morning Chronicle» του Λονδίνου συμπεριέλαβε, χάρη και στο Σύνταγμα του 1822, την Ελλάδα.
Συστηθήκαμε λοιπόν στον κόσμο και με αυτό το Σύνταγμα, το οποίο ήταν και αντιαπολυταρχικό αλλά και πολυαρχικό, ένα Σύνταγμα το οποίο είχε την προνοητικότητα να αυτοχαρακτηρισθεί «προσωρινό» για να καταπραΰνει ανησυχίες ή υποβολές ανησυχιών προς την Ιερά τότε Συμμαχία, η οποία προφανώς δεν ήθελε ανατροπές στο status quo, συνεπώς δεν συνιστά ανατροπή ένα Σύνταγμα αυτοαποκαλούμενο «προσωρινό» -κατευνασμός- και ήταν κι ένα Σύνταγμα το οποίο έξυπνα -και συμφωνώ απολύτως με τον χαρακτηρισμό του κ. Αλιβιζάτου- απέφευγε, μέσω της πολυαρχίας -η οποία δεν ήταν αστοχία, ήταν πρόνοια, κατά τη γνώμη μου- έξυπνα λοιπόν μέσω της πολυαρχίας που καθιέρωνε και του σύντομου διαστήματος διάρκειας αυτών των εξουσιών, απέφευγε να προκαλέσει συγκρούσεις ανάμεσα σε κάποιους που θα εθεωρούντο ότι έχουν προβάδισμα, γιατί όντως την εποχή εκείνη δεν υπήρχε προβάδισμα, δεν υπήρχε αίσθηση ανάγκης για προβάδισμα, υπήρχε αίσθηση για συμμετοχή των πάντων στον Αγώνα, και όταν τα Συντάγματά μας κατενόησαν ωριμάζοντας ότι υπήρχε ανάγκη για προβάδισμα, φθάσαμε στην Τροιζήνα και υπήρξε εκεί ο ορισμός για προβάδισμα, για κυβερνήτη. Άρα η πολυαρχία δεν ήταν ένα είδος τρικλοποδιάς που βάλαμε στον εαυτό μας, αλλ’ ήταν ένα είδος ρεαλισμού που αναγνώριζε ότι εκείνη την εποχή, με τον συσχετισμό των διάφορων δυνάμεων που μετείχαν στην Επανάσταση, των καραβοκύρηδων, των προεστών, των απλών ανθρώπων, δεν υπήρχε η αποδεκτή εκείνη προσωπικότητα η οποία θα απέτρεπε τον πολυαρχικό χαρακτήρα. Γιατί αν υπήρχε, είμαι βέβαιος ότι η εξυπνάδα των συντακτών του Συντάγματος και κυρίως του Νέγρη και του Μαυροκορδάτου, και του Κωλέττη, του Πολυζωίδη και του Γκαλλίνα, θα προέβλεπε κάποια προεξοχή.
Και ήθελα επίσης να πω συμπληρώνοντας τον χαιρετισμό μου και συμπληρώνοντας την εικόνα του πόσο γοητευτικό είναι να ασχολείται κανείς με τα Συντάγματα αυτά, άρα εξηγείται η προσέλευση, ότι οι Έλληνες είχαν πάντα αίσθηση ότι η πολυαρχία οδηγεί συχνά σε «μπουρδούκλωμα» και σε αλληλοϋπονόμευση, δεν ήταν άμοιροι αυτής της γνώσεως. Κι αν θυμηθείτε όταν ο Κολοκοτρώνης, πολύ αργότερα, μίλησε στην Πνύκα κι εξηγούσε τι ήταν αυτό που τους παρακίνησε να αναλάβουν τα όπλα και να αποζητήσουν την ελευθερία τους, ένα από αυτά που τους παρακίνησε ήταν και η αίσθηση του από ποιους προέρχονται. Και ανέφερε ονομαστικά πολλούς ήρωες της αρχαιότητας, ανέφερε τον Θεμιστοκλή, τον Αριστείδη και πιο πίσω, και το λέω αυτό για να σας πω ότι, ναι, ο Οδυσσέας σε εκείνη την περίφημη ομιλία που έκανε στους κάπως απρόθυμους Αχαιούς να εκστρατεύσουν στην Τροία, είπε την περίφημη φράση «ουκ αγαθόν πολυκοιρανίη, εις κοίρανος έστω», δηλαδή «δεν είναι σωστό η πολυαρχία, ένας πρέπει να είναι επικεφαλής». Όντως, αυτό είναι κάτι που το αντιλαμβανόμαστε, υπό την έννοια της ηγεσίας, αλλά την εποχή εκείνη η εξυπνάδα του Συντάγματος ήταν να μην ξεχωρίσει ακόμη κανέναν, γιατί όλοι ήταν χρειαζούμενοι με τις αντιθέσεις τους για τον βασικό σκοπό, ο οποίος ήταν πρωτίστως όχι πολιτειακός, ήταν πρωτίστως στρατιωτικός, μετά έγινε και διπλωματικός και πολιτικός και πολιτειακός, αλλά ήταν πρωτίστως ένα στρατιωτικό γεγονός, το οποίο πλαισιώθηκε από διπλωματικές, πολιτικές και πολιτειακές εξάρσεις.
Εδώ πρόκειται περί μιας έξοχης πολιτειακής έξαρσης, πρωτοπόρου για την εποχή, την οποία θα παρακολουθήσουμε και νομίζω πως οι Έλληνες όταν αποφάσισαν να ξεσηκωθούν αποτύπωσαν την αρχική τους αισιοδοξία, ακόμη και στο Συνταγματικό κείμενο. Το κείμενο του Συντάγματος της Επιδαύρου υποδύεται ότι απευθύνεται σε ένα ολοκληρωμένο κράτος, ενώ ήταν ένα κράτος που αγωνιζόταν να δημιουργηθεί. Υποδύεται -και πειστικά υποδύεται- ότι η Ελλάδα είναι ήδη κράτος. Και ως κράτος έχει Σύνταγμα, την εποχή που η λέξη Σύνταγμα ήταν στα μάτια πολλών, άγνωστη και ακόμη λιγότερων που ξέραν, ανεπεξέργαστη. ‘Αρα ήταν κάτι εντελώς πρωτοποριακό. Και για να καταλάβουμε πόσο ανεπεξέργαστη και άγνωστη, ίσως κι εχθρική ήταν η έννοια του Συντάγματος, θυμάμαι τώρα αυτό που γοήτευσε το Σεφέρη στον Μακρυγιάννη, ένα από αυτά που τον γοήτευσαν, είναι και το τι τράβηξε ο Μακρυγιάννης από συμπατριώτες του, ακόμη και ξύλο έφαγε και το περιγράφει στα Απομνημονεύματά του, επειδή ήθελε «Σύνταμα», όπως το έλεγαν και όπως γράφει ο ίδιος ο Μακρυγιάννης ότι εδάρη ανηλεώς, μέχρι θανάτου σχεδόν, επειδή ήθελε Σύνταγμα, από συμπατριώτες του, από απλούς ανθρώπους εκείνης της εποχής. ‘Αρα, μία έννοια τόσο ανεπεξέργαστη κι ακόμη άγνωστη, μια τέτοια έννοια στην Επίδαυρο, εκεί που διπλοπόδι καθόντουσαν οι εξήντα παραστάτες, καθιερώθηκε, αποτέλεσε πρωτοπορία, μεταφράστηκε και συνετέλεσε αυτό το Σύνταγμα, το τόσο πρωτοποριακό, το τόσο δημοκρατικό, μαζί -κατά τη γνώμη μου- και με τα δάνεια της Ανεξαρτησίας, να υπάρξει το προανάκρουσμα της κρατικής μας υποστάσεως, η οποία ολοκληρώθηκε αργότερα με τη Συμφωνία του Λονδίνου.
Είναι συνεπώς μια ιστορική στιγμή για την Ελλάδα, η γενέθλια ημέρα του συνταγματισμού της, η γενέθλια ημέρα που σήμερα τιμούμε, αιώνες μετά. Είναι κάτι το οποίο δικαιολογεί απολύτως το αμέριστο ενδιαφέρον μας και η Βουλή των Ελλήνων, που έχει συνεργαστεί με τον Δήμο Επιδαύρου εδώ και πολλά χρόνια, κάνοντας έργα και επί τόπου, αλλά κάνοντας και τέτοιες πνευματικές, πολιτιστικές παρεμβάσεις όπως τη σημερινή, θα συνεχίσει να τιμά την ιδρυτική μας συνταγματική φωνή, το Σύνταγμα της Επιδαύρου, αλλά και τις επόμενες φωνές που ολοκλήρωσαν το νεοελληνικό συνταγματισμό και αποτελούν, ακόμη και σήμερα, με τη δροσερή πνοή τους, ένα ανεξίτηλο νήμα, που συνδέει τον συνταγματισμό εκείνης της εποχής με τον σημερινό συνταγματισμό, όπως είμαι βέβαιος θα φανερωθεί από την ομιλία του διακεκριμένου καθηγητού, του κυρίου Αλιβιζάτου, που τον καλώ ευθύς αμέσως εις το βήμα, αφού σας ευχαριστήσω και πάλι, όλους και όλες, για την παρουσία σας.
Ευχαριστώ.
