Το θέμα της πράσινης μετάβασης και συγκεκριμένα η σχεδιαζόμενη ένταξη στο σύστημα εμπορίας ρύπων (ETS) των μεταφορών αποτελεί μια μείζονα πρόκληση για την ναυτιλία.
Δεν είναι τυχαίο ότι στο πλαίσιο της κορυφαίας εκδήλωσης διεθνώς του κλάδου, τα Ποσειδώνια 2022, το περιβαλλοντικό ζήτημα είναι μαζί με τις τεχνολογικές εξελίξεις, ίσως τα κορυφαία στην ατζέντα των συζητήσεων, ενώ ήδη η Ένωσις Ελλήνων Εφοπλιστών στην έκθεσή της για το 2021-22 αφιερώνει ένα μεγάλο τμήμα σε αυτά τα θέματα.
Ναυτιλία κι εκπομπές
Σε σύγκριση με άλλους κλάδους, πάντως, με βάση την Ετήσια Έκθεση 2021-22 της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών (ΕΕΕ), οι εκπομπές CO2 από τη ναυτιλία παραμένουν σε σχετικά χαμηλό επίπεδο – στο 2,5% των συνολικών εκπομπών παγκοσμίως.
Η κατάσταση είναι παρόμοια, όχι μόνο όσον αφορά στις εκπομπές CO2, αλλά και στις συνολικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (Greenhouse Gas – GHG). Ενδεικτικά στοιχεία δείχνουν ότι οι εκπομπές GHG από τις διεθνείς θαλάσσιες μεταφορές στην ΕΕ παρέμειναν, τα τελευταία 30 χρόνια, σχεδόν στο ίδιο επίπεδο ως ποσοστό των συνολικών εκπομπών από τον τομέα των μεταφορών.
Όπως σημειώνει, μάλιστα, στο εισαγωγικό της σημείωμα στην Ετήσια Έκθεση η πρόεδρος της ΕΕΕ Μαρίνα Τραυλού, ο κλάδος «έχει εγκαίρως υιοθετήσει κι εφαρμόζει μια πραγματικά περιβαλλοντική και αποδοτική λειτουργία, που βαίνει συνεχώς βελτιούμενη. Επιπλέον, συνεχίζει να βρίσκεται στο επίκεντρο ενός νομοθετικού καταιγισμού σε διεθνές αλλά και περιφερειακό επίπεδο για την υιοθέτηση δραστικών περιβαλλοντικών μέτρων με στόχο την πλήρη απεξάρτηση από τον άνθρακα».
Όπως τονίζεται, δε, απαιτείται μια ευρύτερη συνεργασία αλλά στάθμιση των πραγματικών δεδομένων. “Η ναυτιλία χρειάζεται διεθνείς κανόνες λειτουργίας και σε καμία περίπτωση περιφερειακά μέτρα, τα οποία στρεβλώνουν το διεθνή, υγιή ανταγωνισμό της αγοράς. Επιπλέον, η ναυτιλία δεν μπορεί μόνη της να απεξαρτηθεί από τον άνθρακα. Χρειάζεται η συνδρομή των εμπλεκομένων μερών που έχουν την καθ’ ύλην αρμοδιότητα, όπως είναι οι κατασκευαστές μηχανών πλοίων και οι παραγωγοί και προμηθευτές καυσίμων. Μέτρα οριζόντιας εφαρμογής, όπως το επίκαιρο ευρωπαϊκό Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών, δεν συνάδουν με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ναυτιλίας. Η ελληνική ναυτιλία, ως ηγέτης, αξιοποιώντας τη συσσωρευμένη τεχνογνωσία της, παραμένει πρωτοπόρος στις εξελίξεις πάντα με προτάσεις ρεαλιστικές και στόχους ουσιαστικούς, όπως η έρευνα και η ανάπτυξη εναλλακτικών ναυτιλιακών καυσίμων, φιλικών προς το περιβάλλον. Σε εθνικό επίπεδο, συνεργαζόμαστε με την Πολιτεία για τη διαφύλαξη της ανταγωνιστικότητας του ελληνόκτητου στόλου, που αποτελεί καθοριστική παράμετρο για την μεγιστοποίηση της πολυδιάστατης συνεισφοράς της ναυτιλίας στον τόπο μας», τονίζει η Πρόεδρος της ΕΕΕ.
Οι Έλληνες
Σύμφωνα με την Ένωση, «οι Έλληνες πλοιοκτήτες επενδύουν συνεχώς σε νέα, ενεργειακά αποδοτικά πλοία και σε φιλικό προς το περιβάλλον εξοπλισμό. H μέση ηλικία του ελληνόκτητου στόλου (9,99 έτη) είναι χαμηλότερη από τον παγκόσμιο μέσο όρο (10,28 έτη). Οι παραγγελίες ναυπήγησης πλοίων από Έλληνες πλοιοκτήτες ανέρχονται σε 173 πλοία (από 104 πλοία το προηγούμενο έτος), που αντιστοιχούν σε 17,3 εκατομμύρια dwt. Πάνω από το ένα τρίτο των πετρελαιοφόρων και σχεδόν ένα στα έξι πλοία μεταφοράς LNG, που ναυπηγούνται αυτή τη στιγμή στον κόσμο, θα παραδοθούν σε Έλληνες πλοιοκτήτες. Επιπλέον, περισσότερο από το ένα τέταρτο (27,6%) της ελληνόκτητης χωρητικότητας (σε dwt) εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του Παγκόσμιου προτύπου του Δείκτη Ενεργειακής Απόδοσης κατά τη Σχεδίαση του πλοίου (EEDI)4, τεχνικό μέτρο του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών (IMO), το οποίο διασφαλίζει βελτιωμένη ενεργειακή απόδοση για τα πλοία».
Απουσία εναλλακτικών τεχνολογιών
Πάντως ο ναυτιλιακός κόσμος αγωνιά για την απουσία προς ώρας τεχνολογικών λύσεων.
«Απαιτείται σημαντική πρόοδος στην ανάπτυξη νέων εναλλακτικών καυσίμων και τεχνολογιών χαμηλών και μηδενικών εκπομπών άνθρακα», σημειώνει στην έκθεσή της η ΕΕΕ τονίζοντας ότι: «Η άμεση προώθηση της καινοτομίας θα ήταν δυνατή μέσω της δημιουργίας ενός Διεθνούς Ταμείου Ναυτιλιακής Έρευνας (International Maritime Research Fund – IMRF). To IMRF θα χρηματοδοτείται από συνεισφορές της ναυτιλιακής βιομηχανίας, με σκοπό να επισπευθεί η ανάπτυξη οικονομικά βιώσιμων, κατάλληλων και ασφαλών ναυτιλιακών καυσίμων χαμηλών και μηδενικών εκπομπών άνθρακα και τεχνολογιών πρόωσης, απαραίτητων για την απεξάρτηση της ναυτιλίας από τον ορυκτό άνθρακα».
Σύμφωνα με την ΕΕΕ, «η υιοθέτηση ενός κατάλληλου παγκόσμιου αγορακεντρικού μέτρου (Market-Based Measure – MBM) για τη διεθνή ναυτιλία θα προσφέρει περισσότερες δυνατότητες για την επίτευξη των φιλόδοξων αυτών στόχων. Η Ένωσις Ελλήνων Εφοπλιστών (ΕΕΕ) υποστηρίζει σθεναρά την πρόταση του ICS και της INTERCARGO στον ΙΜΟ, η οποία καταδεικνύει ότι ένα ΜΒΜ που βασίζεται σε υποχρεωτική συνεισφορά (levybased) των πλοίων ανά εκπεμπόμενο τόνο CO2 σε ειδικό Ταμείο για το Κλίμα, θα μπορούσε να τεθεί γρήγορα σε εφαρμογή για να επιταχυνθεί η ανάπτυξη τεχνολογιών και καυσίμων μηδενικών εκπομπών άνθρακα».
Η δράση της ΕΕ
Πάντως, η ΕΕΕ επικρότησε την αναγνώριση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή του δομικού ρόλου του φορέα που εκμεταλλεύεται εμπορικά το πλοίο (commercial operator) για την απανθρακοποίηση της ναυτιλίας, όπως προκύπτει από τις σχετικές νομοθετικές προτάσεις αναφορικά με τη συμπερίληψη της ναυτιλίας στο Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών της ΕΕ (EU ETS) και την πρωτοβουλία FuelEU Maritime.
Ωστόσο, η ΕΕΕ έχει εκφράσει σοβαρές επιφυλάξεις για την καταλληλόλητα και την αποτελεσματικότητα των δύο αυτών προτάσεων, καθώς και για την απαίτηση εξωεδαφικής εφαρμογής τους (extra-territoriality).
EU ETS
Μάλιστα, η ΕΕΕ μαζί με την Ένωση Ευρωπαϊκών Εφοπλιστικών Ενώσεων (ECSA) υποστηρίζουν σθεναρά ότι είναι υψίστης σημασίας η ορθή εφαρμογή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» στην ευρωπαϊκή Οδηγία EU ETS, η οποία θα πρέπει ρητά να αναγνωρίζει ότι ο φορέας που ελέγχει την εμπορική λειτουργία του πλοίου θα καλύπτει τα κόστη συμμόρφωσης που απορρέουν από τις απαιτήσεις της Οδηγίας.
Το Ευρωκοινοβούλιο
Υπενθυμίζεται ότι η Επιτροπή Περιβάλλοντος (ENVI) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου υιοθέτησε την άποψη ότι οι commercial operators (ναυλωτές) στη ναυτιλία θα πρέπει να ακολουθούν την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» αλλά και το ότι υπάρχει ανάγκη ίδρυσης ενός ειδικού για τη ναυτιλία Ταμείου, όπου τουλάχιστον το 75% των εσόδων από τα δικαιώματα της ναυτιλίας στο EU ETS θα προωθείται για επενδύσεις στην απανθρακοποίησή της.
Ειδικότερα, με βάση σχετική έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου γίνεται αποδεκτή η συμπερίληψη δεσμευτικής ρήτρας στις συμβάσεις μεταξύ των πλοιοκτητών και ναυλωτών των πλοίων. Μετά το αποτέλεσμα των ψηφοφοριών στην Επιτροπή ENVI του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η πρόεδρος της EEE Μελίνα Τραυλού δήλωσε: «Η αρχή “ο ρυπαίνων πληρώνει” αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της περιβαλλοντικής νομοθεσίας της ΕΕ. Απαραίτητη προϋπόθεση της ορθής και αποτελεσματικής εφαρμογής της θέσης αυτής είναι ο commercial operator να καταστεί υπεύθυνος για τη συμμόρφωση με την εν λόγω Οδηγία και υπόλογος να αναλαμβάνει τα σχετικά κόστη. Σε κάθε περίπτωση, η εφαρμογή της αρχής αυτής δεν μπορεί να αποτελεί αντικείμενο εμπορικής διαπραγμάτευσης. Πρόκειται για μια αδιαμφισβήτητη περιβαλλοντική υποχρέωση και θα πρέπει να είναι δεσμευτική για όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, ώστε να διασφαλιστεί η απανθρακοποίηση της ναυτιλίας, που οφείλει να αποτελεί κοινό στόχο όλων των εμπλεκομένων στην αλυσίδα της ναυτιλιακής δραστηριότητας».
Χαρακτηριστική και η αναφορά που έκανε και ο πρόεδρος της Ένωσης Ευρωπαίων Εφοπλιστών (ECSA) Φίλιππος Φιλής. «Αν και είμαστε υπέρ ενός διεθνούς κανονισμού για τη ναυτιλία, οι Ευρωπαίοι πλοιοκτήτες αναγνωρίζουν ότι ο κλάδος πρέπει να συνεισφέρει το μερίδιο που του αναλογεί στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και σε επίπεδο ΕΕ. Η υποχρεωτική μετακύλιση του κόστους του συστήματος εμπορίας ρύπων στους commercial operators θα διασφαλίσει την ορθή εφαρμογή της αρχής “ο ρυπαίνων πληρώνει”. Αν και η θέση του Κοινοβουλίου πρέπει να βελτιωθεί σε ορισμένα σημεία, είναι ένα σημαντικό βήμα προόδου».
Αλλά και ο Γ.Γ. της ECSA Σωτήρης Ράπτης επεσήμανε: «Το 80% των τρεχόντων εσόδων ETS χρησιμοποιείται για την ενεργειακή μετάβαση της ευρωπαϊκής οικονομίας και θέλουμε να δούμε το ίδιο να συμβαίνει και στη ναυτιλία».
