Γράφει η Ρ. Μελά
Έναν αιώνα πριν ανακαλυφθεί η πενικιλίνη από τον Αλεξάντερ Φλέμιγκ και 30 χρόνια πριν μάθουν οι πτυχιούχοι γιατροί της Ιταλίας και της Βαυαρίας, να δένουν τα κατάγματα με γύψινους επιδέσμους, οι Έλληνες πρακτικοί γιατροί της Επανάστασης του 1821, έσωσαν χιλιάδες ζωές αγωνιστών, με τα θαυματουργά φάρμακα του Ιπποκράτη που πέρασαν από γενιά σε γενιά και έφτασαν ως το 19ο αιώνα, στη χώρα που σήκωνε το ανάστημα της ύστερα από 400 χρόνια Τουρκικής σκλαβιάς.
Εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες αγωνιστές που πολεμούσαν τις στρατιές των Τούρκων του Δράμαλη και του Ιμπραήμ, έζησαν χάρη στη χρήση της …αντιβίωσης, της ασηψίας αλλά και της ακινησίας των καταγμάτων, γλιτώνοντας έτσι από τον ακρωτηριασμό, που τότε ήταν η μοναδική επιλογή στα συντριπτικά κατάγματα, που προκαλούσαν τα γιαταγάνια, τα χαντζάρια και τα ντουφέκια του εχθρού.
Τα φάρμακα των εμπειρικών γιατρών της Επανάστασης του 1821 δεν ήταν πολλά, ήταν όμως …θαυματουργά. Κρασί, ρακί, ξίδι, ρετσίνι, αυγά, λάδι, μούχλα αλλά και θεραπευτικά βότανα όπως το σαρκόχορτο και ρυπαρό μαλί από αρνί, ήταν τα «όπλα» στη φαρέτρα των γιατρών που στα χέρια είχαν το σπαθί και στην πλάτη κουβαλούσαν την τσάντα με τα «γιατρικά»!
Στο βιβλίο του μαιευτήρα-γυναικολογο και συγγραφέα Λάζαρου Ε. Βλαδίμηρου «Γιατροί και Ιατρική στην Επανάσταση του 1821», ο αναγνώστης μαθαίνει για πρώτη φορά για τους «τζηράχηδες», τους εμπειρικούς γιατρούς και χειρουργούς, της επανάστασης, που γνώριζαν πατροπαράδοτα και εφάρμοζαν συστηματικά τρεις βασικές ιατρικές ενέργειες, που ήταν άγνωστες στις Ιατρικές σχολές της Ευρώπης του 1821.
«Η ασηψία και αντισηψία, η αντιβίωση και η ακινησία των καταγμάτων ήταν παντελώς άγνωστες στα ξένα πανεπιστήμια και αυτό επειδή η ιατρική εκείνη την εποχή ήταν μια θεωρητική επιστήμη που τη δίδασκαν μαζί με τη φιλοσοφία και τα μαθηματικά στους εύπορους νέους» μας είπε ο συγγραφέας του βιβλίου Λάζαρος Βλαδίμηρος που συγκέντρωνε το υλικό, τριάντα χρόνια, από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, τα Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας της Βουλής που είναι 21 τόμοι: «Έγραψα αυτό το βιβλίο γιατί η Ιστορία δεν αναγνώρισε τη μεγάλη συνεισφορά των εμπειρικών γιατρών και χειρουργών του Αγώνα, που έσωσαν χιλιάδες ζωές γιατί εφάρμοζαν σωτήριες ιατρικές μεθόδους που ήταν άγνωστες για την εποχή εκείνη στα Ευρωπαϊκά πανεπιστήμια».
Ενδεικτικό της μεγάλη αποδοχής και του σεβασμού που είχαν οι εμπειρικοί γιατροί ήταν η εντολή του Καραΐσκάκη όταν τραυματίστηκε στη μάχη στο Φάληρο: «Φέρε μου ένα χειρουργό, αλλά σε παρακαλώ όχι Φράγκο».
Πρωτοποριακές μέθοδοι… 2.500 ετών
Η αρχή της ασηψίας και αντισηψίας άρχισε να εφαρμόζεται στην Ευρώπη, από το 1867 μετά τις κλινικές μελέτες του Γιόζεφ Λίστερ ενώ η χρήση αντιβιοτικών έγινε το 1927 ύστερα απ’ τις έρευνες για την πενικιλίνη του ‘Αγγλου Αλεξάντερ Φλέμιγκ, δηλαδή ένα ολόκληρο αιώνα μετά την επανάσταση του 1821!
Όσο για τα κατάγματα αντιμετωπίστηκαν με τη μέθοδο της ακινησίας το 1851 από τον Ολλανδό στρατιωτικό γιατρό Αντόνιο Μάτισεν, που εισήγαγε στην ιατρική τη χρήση του γύψινου επιδέσμου. Έως τότε όμως η κραταιά αντίληψη για τα σπασίματα ήταν ο ακρωτηριασμός.
Στην Ελλάδα, όμως, οι εμπειρικοί γιατροί της Επανάστασης χρησιμοποιούσαν αντισηπτικές ουσίες στα τραύματα δηλαδή το οινόπνευμα σε όλες του τις μορφές, όπως κρασί, ξίδι, ρακί αλλά και ρετσίνι.
Επίσης χρησιμοποιούσαν τη μούχλα, που μπορεί να μη γνώριζαν ότι ήταν αντιβιοτικό, όμως ήξεραν τις θεραπευτικές της ιδιότητες. Έτσι τη μάζευαν από μουχλιασμένους τοίχους που δεν τους έβλεπε ο ήλιος, ή άφηναν φέτες ψωμιού ή μήλου να μουχλιάσουν και τις έβαζαν πάνω σε σοβαρά μολυσμένα τραύματα ή την διέλυαν σε υγρό και την έδιναν ως πόσιμη. Οι κλέφτες στα βουνά γνώριζαν για το μουχλιασμένο ψωμί και το έβαζαν πάνω στις μεγάλες πληγές.
Αυγά, λάδι, πανιά
Οι γιατροί έκαναν μια επουλωτική αλοιφή για τα τραύματα και τα εγκαύματα με λάδι και αυγό. Η χρήση του αυγού ως βασικό υλικό της αλοιφής έγινε αντικείμενο παρατήρησης και από τους ξένους που έλαβαν μέρος στον Αγώνα και εντυπωσιάστηκα από την παράξενη θεραπευτική που εφάρμοζαν οι εμπειρικοί γιατροί.
Μετά την καταστροφή της Χίου, το 1822, όταν ο στόλος προσπαθούσε να σώσει τους εναπομείναντες κατοίκους του νησιού, ένας ξένος εθελοντής είδε μέσα σ΄ενα καράβι δυο παιδιά βάρια τραυματισμένα στο κεφάλι από τα γιαταγάνια των Τούρκων και έγραψε: « χειρουργός δεν υπήρχε στο καράβι και ανέλαβε ένας κουρέας. Έσπασε ένα αυγό, έριξε το ασπράδι σε μια φούχτα λιναρόσπορο και τύλιξε με την αλοιφή το κεφάλι του αγοριού και έγινε καλά το κορίτσι όμως πέθανε».
Το λεύκωμα του αυγού είναι εξαιρετικά επουλωτικό συστατικό και μαζί με το λάδι από το λιναρόσπορο ή ελαιόλαδο μπορούν να γιατρέψουν πληγές.
Μια άλλη αλοιφή ήταν η κηραλοιφή γιατί χρησιμοποιούσαν κερί. Το μείγμα αποτελούνται από αυγά, λάδι, κερί, και οινόπνευμα (κρασί, ξίδι ρακί) ή ρετσίνι. Η κηραλοιφή δεν ήταν άλλο από το αρχαίο έμπλαστρον της ελληνικής ιατρικής ή το «κηρωτόν έμπλαστρον» των ιπποκρατικών κειμένων.
Η γνωστή ιταλική λέξη τσιρότο είναι αντιδάνειο από το την αρχαία ιπποκρατική λέξη «κηρωτόν».
Με αυτές τις μεθόδους αντιμετώπιζαν τις πληγές στα μαλακά μόρια, που δεν υπήρχαν κατάγματα, όπως στον Γεώργιο Καραϊκάκη που τραυματίστηκε στον πισινό, στη μάχη του Κομπτι Αρτας τον Ιούνιο του 1821. Ο Καραϊσκάκης όταν είδε να υποχωρούν οι Τούρκοι, ενθουσιασμένος τους γύρισε την πλάτη, σήκωσε την φουστανέλα και τους έδειξε τα οπίσθια του! Ένας Τούρκος όμως τον είδε και έριξε …στο ψαχνό. Δυο μήνες έκανε να γιάνει το τραύμα που ήταν πολύ σοβαρό.
Ο Μάρκος Μπότσαρης και ο Δημήτρης Πλαπούτας χρειάστηκαν τρεις μήνες για να θρέψουν τα τραύματα τους, που συνήθως τα άφηναν ανοιχτά, πίεζαν το πύον για να φύγει και τα έπλεναν καθημερινά με κρασί ή ρακί.
Σε περιπτώσεις που υπήρχε αιμορραγία από τρώση μεγάλου αιμοφόρου αγγείου έκαναν καυτηριασμό του αγγείου με πυρωμένο σίδερο και δεν τα έραβαν.
Η μοναδική περίπτωση συρραφής τραύματος ήταν το 1821 όταν ο πυρπολητής Κωνσταντινος Κανάρης τραυματίστηκε στο πρόσωπο, σε μια ναυτική επιχείρηση και ο εμπειρικός χειρουργός Θεόδωρος Κωστάκης τον έραψε για να αποφυγή τη δυσμορφία στο πρόσωπο.
Υπάρχει ένας μύθος ότι έραβαν τα τραύματα με κεφάλια μερμηγκιών όμως αυτό δεν αποδεικνύεται από κανένα ιστορικό έγγραφο. Έβαζαν δηλαδή να δαγκώσουν την πληγή μερμήγκια και αμέσως τους έκοβαν το κεφάλι όμως πρόκειται για ….παραπληροφόρηση της εποχής, όπως λέει ο συγγραφέας!
Πολλές φορές στα τραύματα με μεγάλο βάθος και έκτασης έβαζαν πανιά ποτισμένα με τις βασικές αλοιφές. Αυτά τα πανιά ήταν κομμάτια λινού υφάσματος που το ονόμαζαν Ξαντού, κάτι αντίστοιχο με το σημερινό βαμβάκι. Καθημερινά το άλλαζαν, έπλεναν το τραύμα με οινόπνευμα, πίεζαν να φύγει το πύον και έβαζαν καθαρό πανί ποτισμένο με αλοιφή.
Κατάγματα
Εκείνη την εποχή οι ακρωτηριασμοί των Τούρκων άλλα και των Ελλήνων που τραυματίζονται στις μάχες ήταν καθημερινό φαινόμενο. Ενδεικτικοί είναι οι πίνακες με το Δημήτρη Υψηλάντη που τον απεικονίζουν με ένα χέρι αλλά και του ‘Αγγλου ναυάρχου Νέλσον που είχε ακρωτηριασμένο χέρι.
Όμως οι ακρωτηριασμοί που υπέστησαν οι Έλληνες ήταν πολύ λιγότεροι , επειδή οι εμπειρικοί γιατροί ακινητοποιούσαν το κάταγμα. Εδώ, όπως εξηγεί ο συγγραφέας Λάζαρος Βλαδίμηρος, οι μάχες ήταν στήθος με στήθος, με σπαθιά και γιαταγάνια που έφταναν ως το κόκκαλο. Οι Έλληνες εμπειρικοί γιατροί όμως αντί να ακρωτηριάσουν τα άκρα, εφάρμοζαν την μέθοδο της ακινησίας.
Μια από αυτές ήταν το ανακόλλι ή κόλλα, μπλάστρι ή τσάπα όπως το έλεγαν σε διάφορες περιοχές της χώρας. Τα βασικά υλικά ήταν το αυγό το λάδι, η ράκη, με προσθήκη σαπουνιού, μαστίχας , λιβανιού μαζί με τριμμένο κεραμίδι ή μάρμαρο. Αυτό το μείγμα το έβαζαν πάνω σε μαλλιά προβάτου, βρόμικα «ρυπαρά με πινο» (δηλαδή η λιπώδης ακαθαρσίας του τρίχωμα του προβάτου) και το άπλωναν στο χέρι ή το πόδι που είχε σπάσει.
Προφανώς το βρόμικο μαλλί είχε κάποιες επουλωτικές ιδιότητες γι΄ αυτό το χρησιμοποιούσαν.
Μοναστήρια-νοσοκομεία
Πολύ σημαντικό ρόλο έπαιξαν και τα μοναστήρια εκείνη την εποχή, όπου υπήρχαν καλόγεροι εμπειρικοί γιατροί που θεράπευαν τους τραυματισμένους Έλληνες αγωνιστές. Το γεγονός ότι τα περισσότερα ήταν … «αετοφωλιές» έδινε το χρόνο στους τραυματίες να γιάνουν αφού δεν κινδύνευαν από τους Τούρκους. Έτσι πολύ συχνά μετέφεραν τους τραυματισμένος στα νοσοκομεία -μοναστήρια για να γίνουν καλά όπως στη Μονή της Ζωοδόχου Πηγής Καστριού στον Ταΰγετο, που υπήρχε ειδικό συνταγολόγιο με βότανα όπως το σαρκόχορτο που έθρεφε γρήγορα τις πληγές ή τον στρατιώτη ή χιλιόφυλλο, όπως το ονομάζει ο Διοσκουρίδης, ένα φυτό που σταματάει την αιμορραγία.
Τους μετέφεραν επίσης στη Μονή Όσιου Λουκά Βοιωτίας, στη Μονή Προδρόμου Δημητσάνας Αρκαδίας και σε πολλές άλλες.
