ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ
Περίπου μια δεκαπενταετία πριν, ο Bernie Madoff θεωρείτο ένας θρύλος στη Wall Street. Ήταν πρωτοπόρος στον Nasdaq -διετέλεσε πρόεδρός του για 3 χρόνια- είχε μια γιγαντιαία εταιρεία επενδύσεων, πρωτοπόρος στο computer investing. Αποκαλούταν ο “μάγος των επενδύσεων”, αφού κατάφερνε να αποφέρει κέρδη στους επενδυτές, ακόμα και όταν οι μετοχές κατέρρεαν. Οι ισχυρότεροι άνθρωποι -και ιδρύματα- του πλανήτη τον αντιμετώπιζαν περίπου ως “τράπεζα”. Ήταν από τους πλουσιότερους του κόσμου. Τώρα, πέθανε ντροπιασμένος σε ένα κελί φυλακή, με τη ζωή -εκτός της φήμης- του κατεστραμμένη: Ο ένας γιος του πέθανε από καρκίνο, ο άλλος αυτοκτόνησε, τα εγγόνια του άλλαξαν το επίθετό τους, η νύφη του λέει “τον μισώ”. Ήταν 82. Είχε κάνει αιτήσεις αποφυλάκισης επειδή είχε πάθει καρδιακό και είχε νεφροπάθεια, αλλά είχαν απορριφθεί. Τα θύματά του έλεγαν στο δικαστήριο ότι “δεν αξίζει καμία λύπηση”. Γράφτηκε στην ιστορία ως ένας από τους μεγαλύτερους απατεώνες… ever.
Όσο σκληρό κι αν φαίνεται, η πικρή αλήθεια είναι ότι με τον θάνατο του Madoff λίγοι ήταν αυτοί που στενοχωρήθηκαν με τον θάνατό του. Όχι “απλά” επειδή είχε καταδικαστεί σε 150 χρόνια φυλάκισης για απάτη, με την “πυραμίδα” που έστησε, υποσχόμενος σε χιλιάδες επενδυτές (για την ακρίβεια, περισσότερους από 37.000 από 136 χώρες) απόδοση ύψους 65 δις δολαρίων, από επενδύσεις περίπου 20 δισεκατομμυρίων. Ο πιο διάσημος επιζών του Ολοκαυτώματος, ο συγγραφέας Elie Wiesel, που επέζησε του Auschwitz και του Buchenwald -και έχασε 15 εκατ. δολάρια από το ίδρυμά του για την καταπολέμηση της αδικίας, πάροτι κάτοχος του Νόμπελ Ειρήνης είχε ζητήσει να τοποθετήσουν τον Madoff “σε ένα απομονωμένο κελί με μ΄νο μια οθόνη. Και σε αυτή, για τουλάχιστον πέντε χρόνια, κάθε μέρα και κάθε νύχτα, να υπάρχουν φωτογραφίες των θυμάτων του, το ένα μετά το άλλο και συνέχεια μια φωνή να λέει ‘Κοίτα τι έκανες σε αυτή τη γριούλα, κοίτα τι έκανες σε αυτό το παιδί, κοίτα τι έκανες’, τίποτε άλλο”.
Η πικρή αλήθεια είναι ότι ο Madoff έκανε μεγάλο κακό. Δεν έκλεψε απλά λεφτά. Άνθρωποι που επένδυσαν επάνω του τις οικονομίες μιας ολόκληρης ζωής, βρέθηκαν ξαφνικά να μην έχουν να φάνε. Πολλά από τα θύματά του έγιναν άστεγοι εν μία νυκτί. Κάποιοι αυτοκτόνησαν. Άλλοι έγιναν ζητιάνοι- όπως ένας ακρωτηριασμένος βετεράνος του πολέμου του Αφγανιστάν που τα έχασε όλα εκεί. Άλλοι δεν είχαν να πληρώσουν τις θεραπείες τους. Παιδιά στερήθηκαν όχι απλά τις σπουδές τους, αλλά ακόμα και το φαγητό και βρέθηκαν να τρέφονται από την Πρόνοια. Άλλοι δεν ήξεραν καν ότι έπεσαν θύματά του, μιας και πολλοί πελάτες του Madoff ήταν τράπεζες και φίρμες asset management. Αυτές είναι κάποιες από τις τραγικές ιστορίες πίσω από τη μεγαλύτερη απάτη στην ιστορία της Wall Street. Όπως ο Βρετανός στρατιώτης William Foxton, ο οποίος είχε χάσει ένα χέρι στο Αφγανιστάν και αυτοπυροβολήθηκε όταν έμαθε ότι έχασε όλη την περιουσία της συζύγου του.
Δεν ήταν μόνο μικρομεσαίοι αυτοί που καταστράφηκαν. Ο Γάλλος τραπεζίτης Rene-Thierry Magon de la Villehuchet, ο οποιος είχε επενδύσει ποσό άνω του 1 δις δολαρίων από τους αριστοκράτες, ζάμπλουτους πελάτες του στον Madoff, πήρε υπνωτικά κι έκοψε τις φλέβες των χεριών και των ποδιών του με έναν χαρτοκόπτη. Όταν ο Madoff έμαθε για την αυτοκτονία του Magon de La Villehuchet, φέρεται ότι είπε σε έναν φίλο του: “Αυτός ο τύπος δε θα μπορούσε να διαλέξει πετυχημένα μια μετοχή ακόμα και αν εξαρτόταν η ζωή του απ’ αυτό”. Όχι βέβαια ότι μπορούσε κι ο Bernie. Αλλιώς δεν θα έλεγε ψέμματα.
Οι περισσότεροι ξέρουν τα διάσημα θύματα. Οπως τους John Malkovich, Kevin Bacon, Kyra Sedgwick, Zsa Zsa Gabor, Steven Spielberg, Larry King, τον πρώην πρόεδρο της Disney, τον ιδρυτή του Bed, Bath, and Beyond, τον ιδιοκτήτη των New York Mets, τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή, Πανεπιστήμια, συνταξιοδοτικά funds. Αυτό που δεν ξέρει κανείς με βεβαιότητα όμως, είναι από πότε “έτρεχε” η απάτη. Ο ίδιος έδωσε διάφορες εκδοχές, ποια να πιστέψει κανείς; Και ίσως να μη μαθαίναμε και ποτέ ότι υπήρχε απάτη και ο Madoff να πέθαινε ως “θρυλικός επενδυτής”.
Όπως όλες οι πυραμίδες, όλα τα Ponzi schemes, αυτή του Madoff χρησιμοποιούσε χρήματα από νέους επενδυτές για να πληρώσει “κέρδη” σε παλιότερους (που πίστευαν ότι το κεφάλαιό τους μεγάλωνε) και να πληρώσει φυσικά το δικό του λαμπερό lifestyle. Η απάτη, θεωρητικά, θα μπορούσε να συνεχιστεί επ’ άπειρον, ή τουλάχιστον όσο νέοι επενδυτές εισέρρεαν σε αυτή, μέσω ενδιάμεσων και μικρότερων εταιρειών που τυφλώνονταν από τη λάμψη και τη φήμη της εταιρείας του Madoff.
“Οι άνθρωποι”, λέει η συγγραφέας του βιβλίου για τον Madoff, “Ο Μάγος των Ψεμάτων”, Diana B. Henriques, που έγινε ταινία με τον Robert De Niro, “έχουν μάθει ότι οι πυραμίδες υπόσχονται κέρδη της τάξεως του 50% σε έναν μήνα, αλλά ο Bernie δεν το έκανε αυτό. Πλήρωνε κέρδη που μετά βίας πέρναγαν αυτά του S&P 500 και μερικές φορές δεν τα πέρναγαν καν. Και αυτό, τους αφόπλιζε”. Κι από την άλλη, ποιος θα αμφισβητούσε αυτόν που εμπιστεύονταν οι μεγαλύτερες τράπεζες του πλανήτη, δισεκατομμυριούχοι, διάσημη, χιλιάδες επενδυτές;
Και μετά, ήρθε η οικονομική κρίση του 2008. Η Lehman Brothers είχε ήδη καταρρεύσει και οι αγορές βρίσκονταν σε πανικό. Στον ίδιο πανικό, πολλοί πελάτες της φίρμας του Madoff ζήτησαν να ρευστοποιήσουν τις επενδύσεις τους, φοβούμενο κραχ στις μετοχές. Οι απαιτήσεις των πελατών ήταν περίπου 7 δισεκατομμύρια δολάρια. Χρήματα που ο Madoff δεν είχε να τους επιστρέψει. Ο ιστός άρχισε να ξετυλίγεται. Ένα βράδυ, ο Madoff εξομολογήθηκε στους δύο γιους του τι είχε κάνει. Τους ζήτησε να του δώσουν μερικές μέρες να τα “ξεκαθαρίσει”, πριν παραδοθεί στις Αρχές. Αυτοί δεν το έκαναν. Πήγαν αμέσως στο FBI και τον κατέδωσαν.
Δεν ξαναμίλησαν μαζί του. Ο Andy, πέθανε στα 48 του από καρκίνο (παρεμπιπτόντως ο πατέρας του είχε κλέψει χρήματα και από ίδρυμα για τον καρκίνο από τον οποίο έπασχε ο γιος του), ενώ ο μεγαλύτερος γιος του, ο Mark αυτοκτόνησε στη δεύτερη επέτειο της σύλληψης του πατέρα του, το 2010, σε ηλικία 46 ετών. Πρώτα επιχείρησε να κρεμαστεί με το καλώδιο της ηλεκτρικής σκούπας. Αυτό κόπηκε και αυτός ξαναπροσπάθησε και τα κατάφερε με το λουρί του σκύλου του. Στο διπλανό δωμάτιο ήταν ο 22 μηνών γιος του, ενώ η κόρη και η σύζυγός του βρίσκονταν στη Disneyland. Σημείωμα δεν άφησε, μιας και είχε αφήσει στην προηγούμενη -αποτυχημένη- απόπειρά του με χάπια, το 2009. Απευθυνόταν στον πατέρα του και έγραφε: “Τώρα, ξέρεις ότι κατέστρεψες τις ζωές των γιων σου με τη ζωή που έζησες μέσα στην απάτη. Άντε γ..σου”…
Πολλοί είπαν, μέσα στην απελπισία τους, ότι, ακόμα και αν όντως δεν είχαν καμία γνώση της απάτης ή του μεγέθους της, οι δύο γιοι του Madoff, ως οικονομολόγοι με Bachelors και αδειοδοτημένοι traders, θα έπρεπε να έχουν καταλάβει ότι όσες “μαγικές” συνταγές και αν είχε ο Madoff, τα νούμερα δεν έβγαιναν. Ο Bernie υποσχόταν -και έδινε- κέρδη 12-20% στους πελάτες του, ανεξάρτητα από το πώς κινείτο η αγορά. Δεν αναρωτήθηκαν πώς έβγαιναν αυτά;
Από όλο αυτό το δράμα, πάντως, εξάγονται και μαθήματα. Τα έδωσε ο ίδιος ο Madoff, όταν, σε συνέντευξή του, μετά τη σύλληψή του, είπε: “Οι άνθρωποι είναι άπληστοι. Έλεγα σε όλους ‘μη βάζετε περισσότερα από το μισό των χρημάτων σε εμένα-δεν ξέρετε, μπορεί να τρελαθώ'”. Και όντως, σε αυτό, είχε δίκιο. Δεν είναι σοφό να εμπιστεύεσαι μόνο έναν για τη διαχείριση των επενδύσεων, αλλά να διαφοροποιείς τις κινήσεις σου και να έχεις διόδους διαφυγής από την καταστροφή. Ένα παλιό αμερικανικό ρητό λέει ότι “είναι χαζό να κουβαλάς όλα τα αυγά σε ένα καλάθι”…
