C’e chi dice no – Υπάρχουν αυτοί που λένε ‘όχι’. Με αυτό το τραγούδι, το 1987 ο θρυλικός Ιταλός ρόκερ Βάσκο Ρόσι έλεγε ‘αρκετά!’ σε μια επιφανειακή, δεδομένη, σχεδόν παραδομένη, προσέγγιση της καθημερινότητας.
Πέραν του φιλοσοφικού, ένα τέτοιο ζήτημα αποτελείται από τη θαλάσσια μόλυνση από τα πλαστικά, μια κυριολεκτική μάστιγα η οποία έχει πλέον αποκτήσει ανησυχητικές μεν, καθημερινές δε, διαστάσεις.
Με τα πλαστικά απορρίμματα να φαίνονται μέχρι και από το διάστημα – το Great Pacific Garbage Patch είναι ίσως το πιο εμβληματικό παράδειγμα- και τα μικροπλαστικά σωματίδια να έχουν βρεθεί μέχρι και σε ανθρώπινα έμβρυα- είναι πλέον αποδεδειγμένο πως υπάρχει ένα ‘πλαστικό πρόβλημα’ το οποίο πρέπει να αντιμετωπιστεί.
Υπάρχουν λοιπόν αυτοί που δεν το βάζουν κάτω, που δεν παραδίδονται σε ένα αφήγημα που θεωρεί το πρόβλημα ως ‘δεδομένο’. Στην περίπτωση της Ιταλίας, διάφορες ΜΚΟ αλλά και ιδιώτες, για παράδειγμα, δραστηριοποιούνται με τον ευγενή στόχο της ευαισθητοποίησης των πολιτών, δια μέσως διαφορετικών προσεγγίσεως και κλιμάκων. Και το πράττουν παίρνοντας πολύ στα σοβαρά, κυριολεκτικά στα χέρια τους, το ζήτημα της μόλυνσης ακτών και θαλασσών από πλαστικές ουσίες.
Στην παρούσα ανασκόπηση, σας παρουσιάζουμε μερικές από αυτές τις Ιταλικές πρωτοβουλίες και πραγματικότητες, ενδεχομένως λιγότερο γνωστές στους περισσότερους, που όμως ‘σηκώνουν τα μανίκια’ και δρουν ενεργά, η κάθε μια με τον τρόπο της.
«Η θάλασσα διαμαρτύρεται σε χίλιες ακτές» – Alexander Smith
Η Ιταλία μετρά περίπου 8.300 χιλιόμετρα ακτής, εκ των οποίων περίπου το 41% (3.400 χιλιόμετρα) αποτελούμενο από παραλίες, σύμφωνα με το Ανώτατο Ιταλικό Περιβαλλοντικής Προστασίας και Έρευνας.
Σε μια τόσο μεγάλη έκταση και με το πρόβλημα της περιβαλλοντολογικής ρύπανσης ευρύτερα διαδεδομένο και στο belpaese, ξεχωρίζει το έργο της ΜΚΟ Plastic Free Onlus, μια πραγματικότητα ενεργή από το 2019 στο πλαίσιο της ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης για το πρόβλημα της ρύπανσης.
Μέσα σε λίγα χρόνια, η Plastic Free έγινε ένας πλέον ευρύτερα αναγνωρισμένος θεσμός στον τομέα του καθαρισμού των παράκτιων περιοχών, που έχει «επιστρατεύσει» εκατοντάδες εθελοντές για τακτικούς, εβδομαδιαίους καθαρισμούς σε όλη την Ιταλική επικράτεια, με στόχο να καταπολεμήσει τη ρύπανση από πλαστικά και μικροπλαστικά. Μια πραγματικότητα, η Plastic Free, η οποία δραστηριοποιείται υπό την αιγίδα του Ευρωπαϊκού και του Ιταλικού Κοινοβουλίου, του Ιταλικού Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενεργειακής Ασφάλειας, αλλά και του Δήμου της Νάπολης.
Από πλευράς δραστηριοτήτων, η Ιταλική ΜΚΟ μετρά τη συμμετοχή πάνω από 260.000 εθελοντών, διοργανώνοντας περισσότερες από 7686 εκδηλώσεις περιβαλλοντικού καθαρισμού, συν περίπου 3500 εκδηλώσεις ευαισθητοποίησης σε σχολεία με τη συμμετοχή σχεδόν 277.000 μαθητών. Επί σειρά ετών, οι δραστηριότητες έφεραν στην συλλογή 4.339.143 κιλών πλαστικού και διαφόρων απορριμμάτων, ενώ υπογράφηκαν 459 μνημόνια κατανόησης με τοπικές διοικήσεις. Επίσης, στις 8 Μαρτίου 2025 βραβεύτηκαν στη Νάπολη 122 ιταλικοί δήμοι που διακρίθηκαν στον αγώνα κατά της παράνομης απόρριψης απορριμμάτων.
“Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, σε έναν κόσμο που συγκλονίζεται από γεωπολιτικές κρίσεις και διεθνείς συγκρούσεις, είναι ζωτικής σημασίας να μην ξεχνάμε την περιβαλλοντική κατάσταση έκτακτης ανάγκης” σημειώνει ο Λούκα Ντε Γκαετάνο, Πρόεδρος και Ιδρυτής της Plastic Free. “Η ρύπανση και η απώλεια της βιοποικιλότητας δεν σταματούν: αντίθετα, συνεχίζονται αμείλικτα, επιταχυνόμενες από την αδράνεια εκείνων που θα έπρεπε να δράσουν”.
Τα μέτωπα όπου η Ιταλική ΜΚΟ μάχεται είναι πολλά, π.χ., από τα παρατημένα λάστιχα των οχημάτων έως και τις γόπες των τσιγάρων, περνώντας από τις ζημιές που κάνει η μόλυνση στην άγρια ζωή, με ειδική προσοχή στις θαλάσσιες χελώνες. Χάρη στο έργο των εθελοντών, η Plastic Free δηλώνει πως έχουν διασωθεί 230 χελώνες μεσαίου και μεγάλου μεγέθους, και σχεδόν 7.000 χελωνάκια συνοδεύονται στη γέννα.
“Κάθε χρόνο, περισσότερα από 40.000 ζώα πεθαίνουν εξαιτίας της ανθρώπινης αμέλειας. Το καθήκον μας είναι να διασώσουμε αυτά που βρίσκονται σε κίνδυνο, να τα φροντίσουμε, να τα γιατρέψουμε, και να τα απελευθερώσουμε ξανά στη θάλασσα”, δηλώνει ο Ντε Γκαετάνο.
Τα πλαστικά και τα απορρίμματα έρχονται σε πολλές και διάφορες μορφές και σχήματα, και ότι μπορεί να είναι αθώο και χαριτωμένο για τον άνθρωπο, μπορεί να είναι μοιραίο για μια άλλη μορφή ζωής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, τα γιορτινά μπαλόνια, τα θραύσματα των οποίων – όπως ενημερώνει η Plastic Free – αποτελούν το 80% των απορριμμάτων που βρέθηκαν μέσα στα στομάχια των θαλάσσιων χελωνών που αναλύθηκαν. Για αυτό και η Ιταλική ΜΚΟ δραστηριοποιήθηκε ώστε αυτό να αλλάξει.
“Από τον Σεπτέμβριο του 2022, ζητάμε από τους ιταλικούς δήμους να αποδεχθούν το αίτημά μας για έκδοση διατάγματος που θα απαγορεύει την απελευθέρωσή τους στον ουρανό”. Αποτέλεσμα; “Μέχρι σήμερα, 103 τοπικές αρχές έχουν ήδη συμμορφωθεί” στο εν λόγω διάταγμα. Σημειώνεται δε πως η δράση της Plastic Free περνά και εκτός των εθνικών συνόρων της Ιταλίας, εφόσον η ΜΚΟ είναι πλέον παρούσα σε περισσότερες από 30 χώρες σε όλο τον κόσμο.
«Ο ωκεανός είναι μια κεντρική εικόνα. Είναι ο συμβολισμός ενός μεγάλου ταξιδιού». – Enya
Ο Έντσο Σούμα είναι κάτοικος της περιφέρειας Απουλίας (Puglia), το ‘τακούνι’ της Ιταλίας. Μια περιφέρεια-ατμομηχανή για τον τουρισμό, που αντιστοιχεί στο 13% του τοπικού ΑΕΠ, με πλούτο 24 παραλιών με Γαλάζιες Σημαίες μόνο για το 2024.
Στις συχνές του βόλτες, ο Σούμα βρίσκει πολύ συχνά μπουκάλια και διάφορα πλαστικά αντικείμενα που είχαν ξαφρίσει στις παράκτιες περιοχές της όμορφης περιφέρειάς του. Μια μέρα βρήκε την φιάλη ενός σπρέι μαυρίσματος της δεκαετίας του 1960, όπου αναγραφόταν η τιμή σε λιρέτες. Μια αποκαρδιωτική εικόνα, η οποία τον προβλημάτισε, αλλά και του κίνησε την περιέργεια: ποια είναι η προέλευση αυτών των αντικειμένων; Ποιο το ταξίδι τους, και τι ιστορία έχουν να μας πουν;
Έτσι, ο Σούμα δημιούργησε την Archeoplastica, μια κοινότητα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπου παρουσιάζονται τα ευρήματα και ζητώνται τα ‘φώτα’ χρηστών για τυχόν πληροφορίες. “Πρόκειται για ένα πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης που στοχεύει στην ευαισθητοποίηση σχετικά με το ζήτημα της ρύπανσης της θάλασσας που προκαλείται από τα πλαστικά” σημειώνει ο Σούμα “αλλά και στην προώθηση μιας πιο συνειδητής και υπεύθυνης χρήσης των εν λόγω υλικών, ιδίως όσον αφορά το πλαστικό μιας χρήσης.”
Με την περιβαλλοντολογική ευαισθησία που χαρακτηρίζει κυρίως τις νεότερες γενιές – Gen Z, ως επί το πλείστον – διαδικτυακή συμμετοχή και ψηφιακή παρουσία σημαίνει μια εικονική κατάρρευση των αποστάσεων. Έτσι λοιπόν, οι χρήστες του διαδικτύου άρχισαν να αναφέρουν τα ευρήματά τους από όλη την Ιταλία, ανακατασκευάζοντας τις διαδρομές και τις ιστορίες τους.
Το διαδικτυακό κοινό υποδέχτηκε θετικά και με σημαντική ανταπόκριση την πρωτοβουλία του Σούμα. Μέσα σε λίγα μόλις χρόνια, η κοινότητα μεγάλωσε πολύ, εφόσον τη στιγμή του δημοσιεύματος μετρά περίπου 446.000 χρήστες στο Instagram, 248.000 στο TikTok, και πάνω από 107.000 στο Facebook.
“Πρόκειται για ένα έργο που προσπαθεί να αντιμετωπίσει το θέμα του πλαστικού με ανάλαφρο τρόπο, οδηγώντας τον παρατηρητή να προβληματιστεί για τη διάρκεια ζωής των πλαστικών ουσιών”. Προβληματισμός, μια λέξη κλειδί, εφόσον σε γενικό βαθμό “μιλάμε για πλαστικά απορρίμματα που χρονολογούνται από τα τέλη της δεκαετίας του 1950 έως τη δεκαετία του 1980”, υπογραμμίζει ο Έντσο Σούμα.
Ο ιδρυτής της πρωτοβουλίας Archeoplastica μας διηγήθηκε μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία με Ελληνικό στοιχείο: αυτή του Φίνο, ενός μπουκαλιού μέλι ελληνικής προέλευσης που βρέθηκε μετά από μια χειμερινή θαλασσοταραχή σε μια παραλία του Σαλέντο.
“Αρχικά (το μπουκάλι) φαινόταν να απεικονίζει έναν κλόουν, αλλά αργότερα ανακαλύψαμε ότι στην πραγματικότητα επρόκειτο για μια φιγούρα τύπου Pierrot. Το μόνο αρχικό στοιχείο ήταν το όνομα «Kazaplast» που ήταν χαραγμένο στη βάση του μπουκαλιού, το οποίο μπορεί να αποδοθεί σε μια ελληνική εταιρεία που ειδικευόταν στην παραγωγή παιχνιδιών και δοχείων για άλλες εταιρείες. Αυτό επιβεβαίωσε ότι το μπουκάλι κατασκευάστηκε στην Ελλάδα” διηγείται ο Σούμα.
Αν και η θαλάσσια απόσταση μεταξύ των δύο χωρών είναι μικρότερη των 115 χιλιομέτρων, φαίνεται πως το μπουκάλι ‘ταξίδεψε’ αρκετά πριν φτάσει στις Ιταλικές ακτές.
Ο ρόλος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης υπήρξε καθοριστικός. “Το μυστήριο λύθηκε χάρη στη διαίσθηση της Francesca, μιας από τις ακολούθους μας στο Instagram, η οποία παρατήρησε την ομοιότητα μεταξύ του χαρακτήρα Φίνο και του μπουκαλιού μας. Από αυτό, μπορέσαμε να εντοπίσουμε ένα βίντεο της εταιρείας στο οποίο εμφανίζεται αυτό ακριβώς το δοχείο” καταλήγει ο Σούμα.
“Γνωρίζουμε πλέον με βεβαιότητα ότι ο εικονιζόμενος χαρακτήρας είναι ο Φίνο, το μικρό αγόρι που εμφανίζεται στα βάζα μελιού της εταιρείας ‘Αττική’ από τη δεκαετία του 1950. Αυτό το μπουκάλι, πράγματι, περιείχε μέλι, όπως επιβεβαιώθηκε άμεσα από την ελληνική εταιρεία, η οποία μας έδειξε το αρχικό δοχείο που χρησιμοποιήθηκε μεταξύ 1960 και 1969 στην Ελλάδα” σημειώνει ο Σούμα.
Στόχος της Archeoplastica είναι η δημιουργία ενός εικονικού μουσείου, κάτι το οποίο ήδη ξεκίνησε ως καταγραφή και τρισδιάστατη απεικόνιση μέσω φωτογραμμετρίας με προβολή στον ιστότοπο, αλλά και η πραγματοποίηση περιοδεύουσων εκθέσεων με πλαστικά αντικείμενα που έχουν βρεθεί στις παραλίες.
Ο ίδιος ο Έντσο Σούμα πραγματοποίησε και μια θεματική έκθεση διαφόρων ευρημάτων στην Απουλία, και αναμένεται οι εκθέσεις να συνεχιστούν και εκτός Ιταλίας. Όσον για τον ακριβή αριθμό αντικειμένων, ο Σούμα μας είπε πως “υπάρχουν πλέον εκατοντάδες αντικείμενα” – πάνω από 500, σύμφωνα με τον ιστότοπο – και τονίζει πως “μόνο τα πιο εμβληματικά του έργου, τα πιο ενδιαφέροντα, εκτίθενται”.
«Ξεχνάμε ότι ο κύκλος του νερού και ο κύκλος της ζωής είναι ένα» – Jacques Yves Cousteau
Γόνδολες και κανάλια, καπουτσίνο και σπριτς, ρομαντικές βόλτες ανάμεσα στα στενά (calli). Μια μοναδική ομορφιά και γοητεία που καθηλώνει τον τουρίστα, σε κάθε της γωνία. Αυτά και πολλά άλλα είναι η Βενετία, μια πόλη-μαγνήτης για εκατομμύρια τουρίστες – έως και 37 εκατομμύρια ετησίως, τα νούμερα μέχρι την πανδημία Covid-19 του 2020. Μια υπέρογκη μάζα επισκεπτών, πόσο μάλλον για μια πόλη με μόνο 50.000 μόνιμους κατοίκους.
Ως γνωστόν, η πόλη μέλος της UNESCO βρίσκεται σε ένα ιδιαίτερα ευάλωτο και πολύπλοκο οικοσύστημα με άγρια ζωή και παλίρροιες. Εάν η κατασκευή του MOSE, μια πρωτότυπη κατασκευή αποτελούμενη από 78 κινητά τεχνητά φράγματα, εδώ και μερικά χρόνια σώζει τη Βενετία από το χρόνιο, μείζον πρόβλημα της acqua alta, δηλαδή την υψηλή στάθμη της θάλασσας, η λιμνοθάλασσα απειλείται κατά μεγάλο βαθμό και από τη ρύπανση.
Αφενός ο τουρισμός είναι σημαντικός πόρος για τους βενετσιάνους, αφετέρου ο υπερτουρισμός αποτελεί απειλή, εφόσον συνεπάγεται τεράστιο όγκο απορριμμάτων, μερίδα του λέοντος των οποίων είναι πλαστικές ουσίες.
Απόδειξη, μια σχετική μελέτη, σύμφωνα με την οποία, μετά την ξαφνική διακοπή του τουρισμού λόγω ταξιδιωτικών περιορισμών της πανδημίας κορονοϊού του 2020, προέκυψε σημαντική μείωση των μικρομολυντών που βρέθηκαν στα κανάλια της Βενετίας. Η παρουσία των πλαστικών μικροσωματιδίων εξαρτάται και από τον τουρισμό – και ας μην είναι ορατά με γυμνό μάτι.
Η αγάπη για τον τόπο τους και η πεποίθηση πως έπρεπε να γίνει κάτι για να αντιμετωπιστούν αυτά τα προβλήματα κίνησε επαγγελματίες όπως τους Γκεράρντο Τόσο και Ντάβιντε Πολέτο να δημιουργήσουν τη ΜΚΟ Venice Lagoon Plastic Free.
Τα τελευταία χρόνια, γίνεται λόγος για ανθρωπόκαινο, δηλαδή για μια χρονική εποχή η οποία χαρακτηρίζεται από την σημαντική επίδραση του ανθρώπου στη Γη και που παρεμβαίνει σε αυτά που θα έπρεπε να είναι φυσικά φαινόμενα. Μια βόλτα στις barene, τις νησίδες που δημιουργούνται από τις διακυμάνσεις της παλίρροιας και από τα ιζήματα που αυτά παρασέρνει, μας επιβεβαιώνει αυτή την ανησυχητική τάση.
Σε βίντεο της ΜΚΟ, διαθέσιμο στον ιστότοπό τους, φαίνεται ο αντιπρόεδρος, Γκεράρντο Τόσο, να περπατά σε μια επιφανειακά φυσική νησίδα μεταξύ του Μπουράνο και του Τορτσέλο, όμως σε κάθε βήμα ακούγεται και ένα τρίξιμο. Ο Τόσο σταματά. Κάτω από ένα στρώμα φυτών, βρίσκεται ένα άλλο, πιο ύπουλο, αποτελούμενο σε μεγάλο βαθμό από πλαστικά μπουκάλια.
Η Venice Lagoon Plastic Free είναι πολύ δραστήρια, και τα τελευταία χρόνια έγινε αποδέκτης 4 Ευρωπαϊκών πρότζεκτς τύπου Horizon με σκοπό την επιτήρηση των υδάτων και τη ρύπανση της λιμνοθάλασσας, αλλά και την ευαισθητοποίηση της ευρύτερης κοινότητας.
Ένα πρόγραμμα το οποίο μας κίνησε την περιέργεια ονομάζεται Ghost Boats, και όπως προτείνει το όνομα, αποσκοπεί στον εντοπισμό και απομάκρυνση παρατημένων σκαφών και βαρκών σε όλη τη λιμνοθάλασσα. Ο Πολέτο εξηγεί πως ανεπτύχθη “μια πρώτη έκδοση μιας εφαρμογής που μας επέτρεψε να εντοπίσουμε και να συλλέξουμε αυτές τις βάρκες”. Στη συνέχεια, οι βάρκες μεταφέρονται σε μια εταιρεία με την οποία η ΜΚΟ συνεργάζεται – η Gees Recycling.
Ο Τζόρτζιο Μπετέτο, Τεχνικός Επικεφαλής του Ερευνητικού και Αναπτυξιακού Τομέα της ανωτέρω εταιρείας, εξηγεί πως “το πρόβλημα με τα σκάφη, αλλά και με άλλα είδη απορριμμάτων αυτού του τύπου που εγκαταλείπονται σε λιμνοθάλασσες και σε ποτάμια, είναι ότι πρόκειται για αντικείμενα που, σε περίπτωση εξαιρετικών φαινομένων, μπορούν να προκαλέσουν πολύ σημαντικές ζημιές”.
Πέραν της συλλογής των βαρκών από τη λιμνοθάλασσα, η συνεργασία μεταξύ της ΜΚΟ και της εταιρείας αποσκοπεί σε ένα βήμα παραπέρα: στο να δώσουν μια δεύτερη ζωή στα υλικά που περισυλλέχθηκαν στη λιμνοθάλασσα μέσω μιας καινοτόμα και υπεύθυνης ανακύκλωσης. Και έτσι, η Gees Recycling άρχισε να πειραματίζεται την παραγωγή πάνελ διαφόρων χρήσεων, με κύρια υλικά τα συστατικά των κάποτε παρατημένων βαρκών.
“Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι να μπορέσουμε να δημιουργήσουμε κάτι που να μπορεί να πωληθεί, δηλαδή προϊόντα” από απορρίμματα” εξηγεί ο Μπετέτο, από υλικά “που έχουν σημαντικά, θετικά χαρακτηριστικά, και που κατά τη διαδικασία της ανακύκλωσης όχι μόνο δεν δημιουργούν περαιτέρω ρύπανση, αλλά μειώνουν και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις”.
Η λιμνοθάλασσα της Βενετίας αποτελεί μια ευάλωτη και ιδιαίτερη περίπτωση υπό πολλές πτυχές, και πέραν της διάσωσης της ίδιας, ο καθαρισμός και η δεύτερη ζωή των παρατημένων υλικών μπορεί να αποτελέσει ένα ανοιχτό εργαστήριο-παράδειγμα για την εφαρμογή καλών πρακτικών σε άλλες περιοχές της υφηλίου. Κάτι που επιβεβαιώνει και ο Μπετέτο, εφόσον το πρόβλημα της εν λόγω ρύπανσης “είναι ευρέως διαδεδομένο τουλάχιστον σε όλη την Ευρώπη, δεχόμαστε πολλά αιτήματα για να παρθούν παρόμοιες πρωτοβουλίες στο Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γαλλία”.
*Ανταποκριτής της ΕΡΤ στην Ιταλία από το 2020, γεννηθείς το 1983, είναι ελληνο-ιταλός δημοσιογράφος, με καταγωγή από Πειραιά και Νάπολη, και πλούσια εμπειρία στην κάλυψη γεωπολιτικών γεγονότων και φυσικών καταστροφών. Είναι απόφοιτος Γεωλογίας (Πανεπιστήμιο της Πάρμας, Ιταλία) με διδακτορικό στις Φυσικές Επιστήμες (Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης, Ελβετία)
