Δικηγόρος, Διαπ. Διαμεσολαβήτρια ΥΔΔΑΔ
Υπεύθυνη Προστασίας Δεδομένων / DPO exec.
Κάθε χρόνο τέτοια μέρα όλοι οι Έλληνες απανταχού της γης γιορτάζουμε την επανάσταση του ’21, ως την εθνική μας εορτή, ως ημέρα μνήμης για τους αγωνιστές μας, που έβαλαν πάνω από όλα το εθνικό μας φρόνημα, την εθνική μας ενότητα και που αψηφώντας τη ζωή τους απάντησαν εμπράκτως στο δίλημμα ελευθερία- ζωή, επιλέγοντας την ελευθερία. «Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή, παρά σαράντα χρόνια, σκλαβιά και φυλακή». Θούριος του Ρήγα Φεραίου.
Προκειμένου να κάνουμε μία σύντομη ιστορική αναδρομή στην επανάσταση του 1821 και μία σύγκριση με την Ελλάδα του σήμερα, απευθυνθήκαμε στον κ. Χαράλαμπο Μηνασίδη, υποψήφιο διδάκτορα της Νεότερης Ευρωπαϊκής Ιστορίας στο University of Texas at Austin.
Κύριε Μηνασίδη, πως μετά από 400 χρόνια υποδούλωσης δεν «χάθηκε» το ελληνικό φρόνημα, κατάφερε μάλιστα να αφυπνιστεί και να αποτελέσει τον θεμέλιο λίθο για τον εθνικό αναβρασμό με στόχο την ελευθερία;
Αρχικά, θα πρέπει να ορίσουμε τι ήταν το “ελληνικό φρόνημα” και αν το ρήμα “αφυπνιστεί” είναι δόκιμο. Η μετεξέλιξη του Ρωμιού σε Έλληνα ήταν μια μακρόχρονη διαδικασία που ξεκίνησε από τον 18ο αιώνα, αλλά μαζικοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της Επανάστασης και ιδιαίτερα με την ίδρυση του ελληνικού κράτους. Μπορεί πολλές φορές να χρησιμοποιείται το Ρωμιός και το Έλληνας ως συνώνυμοι όροι, αλλά στην πραγματικότητα συμβολίζουν διαφορετικές ταυτότητες και ιστορικές φάσεις. Το Ρωμιός υποδηλώνει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Θρησκευτικά και πολιτισμικά υποδηλώνει τον ορθόδοξο χριστιανό, είτε ελληνόφωνο είτε αλλόγλωσσο, ενώ πολιτικά υποδήλωνε, ταυτόχρονα, τον υπήκοο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τον πρώην υπήκοο της μεσαιωνικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Αντίθετα το Έλληνας σηματοδοτούσε την ιστορική ρήξη με το αυτοκρατορικό παρελθόν και την προσπάθεια δημιουργίας μιας νέας πολιτισμικής και πολιτικής ταυτότητας που βασίζεται στην ανάγνωση του αρχαιοελληνικού πολιτισμού από το κίνημα του Διαφωτισμού.
Μπορεί να ήταν η θρησκευτική πίστη και η κοινοτική οργάνωση αυτές που διαφοροποιούσαν τους Ρωμιούς από την κυρίαρχη τάξη των μουσουλμάνων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά ήταν ο Διαφωτισμός και οι χειραφετητικές του ιδέες που μεταμόρφωσαν τον Ρωμιό σε Έλληνα, δηλαδή από υπήκοο μιας πολυεθνικής αυτοκρατορίας σε επαναστάτη και πολίτη ενός ανεξάρτητου δημοκρατικού ελληνικού εθνικού κράτους. Η οικονομική και εκπαιδευτική άνθηση του ελληνόφωνου κόσμου τον 18ο και στις αρχές του 19ου αιώνα, σε συνδυασμό με τις πολιτικές επαναστάσεις των τελών του 18ου αιώνα και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού ήταν εκείνες οι ιστορικές διαδικασίες που αποτέλεσαν τον θεμέλιο λίθο και προσέφεραν το λεξιλόγιο και τη βούληση για την έναρξη της Επανάστασης.
Αυτό ήταν και το μεγαλύτερο επίτευγμα πριν την Επανάσταση. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ιστορώντας αυτή τη ρήξη υποστήριξε “[η] γαλλική επανάστασις και ο Ναπολέων έκαμαν, κατά την γνώμη μου, ν’ ανοίξουν τα μάτια του κόσμου. Πρωτύτερα τα έθνη δεν εγνωρίζοντο, τους βασιλείς τους ενόμιζον ως θεούς της Γης, και ό,τι και αν έκαμναν, το έλεγαν καλά καμωμένο”.
Η 25 Μαρτίου είναι η μέρα που ξεκίνησε η Επανάσταση. Γιατί πιστεύετε πως γιορτάζουμε την ημέρα της εκκίνησης της Επανάστασης και όχι την ημέρα της ελευθερίας, της νίκης;
Αρχικά να πούμε πως η Ελληνική Επανάσταση ξεκίνησε στις 24 Φεβρουαρίου με την διακήρυξη του αρχηγού της Φιλικής Εταιρείας, Αλέξανδρου Υψηλάντη, “Μάχου ὑπὲρ πίστεως καὶ πατρίδος” στο Ιάσιο της σημερινής Ρουμανίας. Σύμφωνα με τα σχέδια των Ελλήνων επαναστατών, η επανάσταση στην κυρίως Ελλάδα, θα ξεκινούσε ένα μήνα μετά από αυτή στη Μολδοβλαχία, δηλαδή την 25η Μαρτίου, όπως κι έγινε. Ο ορισμός της 25ης Μαρτίου ως ημέρας εορτασμού για το ξέσπασμα της Επανάστασης σταδιακά επικράτησε στην Πελοπόννησο και, στη συνέχεια, καθιερώθηκε από τον Όθωνα το 1838.
Αυτό που ξεχώριζε την 25η Μαρτίου από τις υπόλοιπες ημερομηνίες ήταν πως συμβολίζει το μαζικό ξέσπασμα, τον αρχικό ενθουσιασμό, την ελπίδα και φυσικά την ένωση για ένα κοινό σκοπό εναντίον ενός κοινού εχθρού. Αντίθετα, η 24η Φεβρουαρίου δεν κατόρθωσε να καθιερωθεί ως επέτειος εξαιτίας της ήττας των Ελλήνων επαναστατών στη Μολδοβλαχία. Ενώ, οι υπόλοιπες ημερομηνίες – είτε των τελευταίων μαχών, είτε των διεθνών συνθηκών – υπενθυμίζουν την αποτυχία απελευθέρωσης των υπόλοιπων επαναστατημένων περιοχών και την ανεξαρτησία μόνο της Νότιας Ελλάδας.
Τέλος, η 1η Ιανουαρίου 1822, ημέρα ψήφισης του πρώτου ελληνικού συντάγματος και ουσιαστικής ίδρυσης του ελληνικού κράτους και της πρώτης ελληνικής δημοκρατίας, αν και θα μπορούσε να καθιερωθεί ως επέτειος, αυτό δεν έγινε ποτέ, μιας και η απολυταρχική μοναρχία του Όθωνα επιθυμούσε την αποπολιτικοποίηση της μνήμης της Επανάστασης.
Σε πολλά από τα βιβλία που μιλούν για την ελληνική επανάσταση γίνεται λόγος για ένα κίνημα φιλελληνισμού από ξένα κράτη. Πιστεύετε πως υπήρχαν πράγματι φιλέλληνες; Πιστεύετε πως υπάρχουν φιλέλληνες σήμερα, στην σύγχρονη Ελλάδα;
Φυσικά και υπήρχαν. Αν και οι περισσότεροι από αυτούς αρχικά ήταν θαυμαστές των αρχαίων Ελλήνων κι όχι αυτών των αρχών του 19ου αιώνα. Συνολικά σχεδόν χίλιοι εθελοντές ήρθαν και πολέμησαν στην Ελλάδα, είτε επειδή ήταν φιλέλληνες, είτε επειδή είχαν επαναστατικές και φιλελεύθερες πολιτικές πεποιθήσεις, είτε ήταν χριστιανοί, είτε ρομαντικοί ή αποζητούσαν περιπέτεια και χρήμα. Ένας στους τρεις, σκοτώθηκε ή πέθανε στην Ελλάδα κι αυτό σημαίνει κάτι για τη βούληση τους να θυσιαστούν για έναν αγώνα που τον έκαναν και δικό τους. Παράλληλα, το φιλελληνικό κίνημα, που παρείχε οικονομική και πολιτική υποστήριξη στους Έλληνες επαναστάτες, ήταν από τις πρώτες εκδηλώσεις της παγκοσμιοποιημένης κοινής γνώμης των αρχών του 19ου αιώνα. Φυσικά υπάρχουν και φιλέλληνες σήμερα, είτε θαυμαστές του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, είτε του νέου.
Το δίλημμα «ελευθερία ή θάνατος» είναι ένα δίλημμα που δεν σε αφήνει να απαντήσεις κάτι άλλο. Είναι από τις λίγες περιπτώσεις που η απάντηση δίνεται με την ερώτηση, δεν χωρεί αμφισβήτηση, δεν χωρεί δεύτερη σκέψη. Υπάρχουν στο σύγχρονο ελληνικό κράτος διλήμματα ανάλογα;
Τα διλήμματα αυτά είναι μια παράλληλη κατασκευή συλλογικών ταυτοτήτων. Το “ελευθερία ή θάνατος” κατασκεύαζε ταυτόχρονα το “εμείς” και το “άλλοι”, δηλαδή και τον φίλο και τον εχθρό, και φυσικά την ελπίδα για κάτι καλύτερο και την αποδοχή της ενδεχόμενες θυσίας. Παρόμοια διλήμματα συνεχίζουν να υπάρχουν και στον σημερινό απορομαντικοποιημένο μας κόσμο, ιδιαίτερα στην περίοδο της κρίσης που βιώνουμε ακόμα. Υπάρχουν πολλών ειδών θυσίες, όχι μόνο ο θάνατος, ενώ η ελευθερία είναι ακόμα ζητούμενο στις μέρες μας, ιδιαίτερα στην Ελλάδα και την αντιδημοκρατική της ολίσθηση τα τελευταία χρόνια.
Όσους πολέμησαν και θυσίασαν τη ζωή τους στην ελληνική επανάσταση, τους ονομάσαμε, αποδίδοντας του τιμή και δόξα, ήρωες και τους τιμούμε. Κύριε Μηνασίδη υπάρχουν σύγχρονοι ήρωες ή ζούμε σε μία εποχή που οι λέξεις «επανάσταση», «ελευθερία», «εθνική συνείδηση» ανήκουν μόνο στη σφαίρα της εθνικής μας ιστορίας;
Τους ονομάσαμε ήρωες, αλλά πολλοί από αυτούς πέθαναν φτωχοί και ξεχασμένοι, ενώ άλλοι κατάφεραν να ελιχθούν και να ανελιχθούν κάτω από οποιοδήποτε πολιτικό καθεστώς. Όπως ανέφερα και παραπάνω, ζούμε σε μια απορομαντικοποιημένη εποχή. Το νεοφιλελεύθερο καπιταλιστικό σύστημα στο οποίο ζούμε προωθεί την αποπολιτικοποίηση και τον ατομικισμό και συνδυάζει τις λέξεις που αναφέρατε με την αγορά. Αντίθετα, η «επανάσταση», η «ελευθερία» και η «συνείδηση» είναι πολιτικές και συλλογικές έννοιες.
Από μικρά παιδιά που γιορτάζουμε την 25η Μαρτίου μαθαίνουμε πως γιορτάζουμε την ελληνική επανάσταση που μας οδήγησε στην ελευθερία. Κύριε Μηνασίδη, πιστεύετε πως την κατακτήσαμε την ελευθερία μας, ή στην πορεία των χρόνων χάθηκε επί της ουσίας και παρέμεινε μονάχα ως έννοια;
Οι επαναστάσεις είναι ανοιχτές και συνεχείς διαδικασίες και η ελευθερία δεν πρέπει να είναι δεδομένη, αλλά ένα διαρκές ζητούμενο.
Η ελευθερία λοιπόν είναι ένα διαρκές ζητούμενο… Και αυτό το σύντομο αφιέρωμα για την 25η Μαρτίου κλείνει με κάποιους στίχους από το ποίημα η «Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει»:
«η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει, δεν την σκιάζει φοβέρα καμιά, μόνο λίγο καιρό ξαποσταίνει και ξανά προς τη δόξα τραβά»
Χρόνια πολλά!
