Το Χριστόψωμο ή αλλιώς το «ψωμί του Χριστού» είναι ένα παραδοσιακό ψωμάκι που έφτιαχναν οι νοικοκυρές στο σπίτι τους την παραμονή των Χριστουγέννων.
Πρόκειται όπως προκύπτει και απο το όνομα για θρησκευτικό έθιμο, και γι’ αυτό κάθε χριστόψωμο έχει χαραγμένο απάνω του έναν σταυρό. Τα καλά ή αν θέλετε αυθεντικά χριστόψωμα ξεχωρίζουν όμως από τη διακόσμησή του ψωμιού. Γιατί οι πιστοί σκαλίζουν στο ζυμάρι γύρω από τον σταυρό διάφορα διακοσμητικά ή βάζουν πρόσθετα στολίδια. Με αυτά τα στολίδια και τις διακοσμήσεις ήθελαν να τονίσουν τον ιδιαίτερο σκοπό του Χριστόψωμου και να εκφράσουν την ευλάβειά τους.
Την ημέρα των Χριστουγέννων, στο καθιερωμένο χριστουγεννιάτικο τραπέζι, η οικογένεια έπαιρνε το χριστόψωμο, το σταύρωνε, το έκοβε και το μοιραζόντουσαν όλοι μαζί με όσους φιλοξενούσαν στο τραπέζι ανταλλάσσοντας πολλές ευχές. Με αυτόν τον τρόπο, το Χριστόψωμο ίσως έχει και έναν ακόμα θρησκευτικό συμβολισμό, αυτή τη φορά για τη Θεία Κοινωνία. Όπως δηλαδή ο Χριστός έδωσε «τον άρτον της ζωής» σε όλη την ανθρώπινη οικογένειά του, έτσι μοιραζόμαστε και το Χριστόψωμο.
Φυσικά, το χριστόψωμο συνοδεύεται από πολλές παραδόσεις. Κάποιοι για παράδειγμα, το θεωρούν ότι συμβολίζει την ενότητα της Εκκλησίας και των λαών, που κάποτε θα ενωθούν μ’ ένα ποιμένα, τον Χριστό. Παρακάτω θα δούμε τα διάφορα έθιμα και παραδόσεις για το Χριστόψωμο σε διάφορες περιοχές της χώρας.
Το Χριστόψωμο στη Μάνη
Κάθε οικογένεια στο φούρνο του σπιτιού «ρίχνει» τα χριστόψωμα, για να τα κόψει στο τραπέζι των Χριστουγέννων ο οικοδεσπότης σταυρώνοντάς τα, και ευχόμενος «Χρόνια πολλά και του χρόνου». Τα χριστόψωμα φτιάχνονται όπως το ψωμί, μόνο που στολίζονται με σταυρούς και ποικίλα στολίδια ανάλογα με την καλαισθησία της νοικοκυράς.
Το Χριστόψωμο στη Σπάρτη
Στη Σπάρτη, σε κάθε σπίτι, δυο τρεις μέρες πριν τα Χριστούγεννα, ζύμωναν πολλλά καρβέλια ψωμί. Το ένα, που το έτρωγαν ανήμερα των Χριστουγέννων, ήταν το ψωμί του Χριστού και το έπλαθαν σε σχήμα σταυρού από ζύμη. Τα άλλα χριστόψωμα τα έκαναν με αμύγδαλα και καρύδια.
Οι Σαρακατσάνοι και το Χριστόψωμο
Οι Σαρακατσάνοι τσοπάνηδες έφτιαχναν δύο χριστόψωμα. Το πρώτο, το καλύτερο και με τα πιο πολλά «κεντίδια», ήταν για το Χριστό «για να τους φυλάει και να τους βλογάει». Πάνω του σκάλιζαν ένα μεγάλο σταυρό – φεγγάρι με πέντε λουλούδια.
Το δεύτερο, η τρανή Χριστοκουλούρα ή Ψωμί του Χριστού, ήταν φυσικά για τα πρόβατα. Έτσι τα τιμούσαν οι βοσκοί τα ζωντανά τους για να το βλογά ο Χριστός. Στη Χριστοκουλούρα μάλιστα απεικόνιζαν με ζύμη, όλη η ζωή της στάνης, δηλαδή η μάντρα, τα πρόβατα, οι βοσκοί κ.λ.π
Χριστόψωμο στην Κεφαλλονιά
Οι Κεφαλοννίτες έχουν μια ιδιαίτερη συνήθεια με το χριστόψωμο. Όλο το σόι συγκεντρώνεται στο σπίτι του πιο ηλικιωμένου. Στο πάτωμα τοποθετούν τρία δαυλιά «χιαστί» και πάνω τους βάνουν την «κουλούρα».
Όλοι κάνουν ένα κλοιό γύρω ακουμπώντας καθένας με το δεξί του χέρι την κουλούρα. Ύστερα ο νοικοκύρης ψάλλει το «Η γέννησή σου Χριστέ ο Θεός» και ρίχνει λάδι στα δαυλιά, βάζοντάς τα στη φωτιά. Μετά κόβει την κουλούρα, τη μοιράζει και δειπνούν όλοι μαζί.
Χριστόψωμο στη Κρήτη
Το χριστουγεννιάτικο ψωμί το έφτιαχναν και το φτιάχνουν ακόμα στην Κρήτη με ιδιαίτερη φροντίδα και υπομονή. Η ετοιμασία του είναι ολόκληρη ιεροτελεστία. Μάλιστα, χρησιμοποιούν ακριβά υλικά, ψιλοκοσκινισμένο αλεύρι, ροδόνερο, μέλι, σουσάμι, κανέλα, γαρίφαλα. Καθώς ζυμώνουν λένε: «Ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει».
Όταν πλάσουν το ζυμάρι, παίρνουν τη μισή ζύμη και φτιάχνουν μια κουλούρα, ενώ με την υπόλοιπη φτιάχνουν ένα σταυρό με λωρίδες και τον τοποθετούν πάνω στο ψωμί. Στο κέντρο βάζουν ένα άσπαστο καρύδι και στην υπόλοιπη επιφάνεια σχεδιάζουν σχήματα με το μαχαίρι ή με το πιρούνι: λουλούδια, φύλλα, καρπούς, πουλάκια.
Χριστόψωμο στη Θράκη
Σύμφωνα με την παράδοση της Θράκης, την παραμονή των Χριστουγέννων η νοικοκυρά του σπιτιού, αφού τελείωνε όλες τις δουλειές του σπιτιού, έφτιαχνε το γλυκό αυτό ψωμάκι, το οποίο πάντοτε φρόντιζε να στόλισει με σταφίδες και καρύδια. Στη μέση του Χριστόψωμου άναβε ένα κερί, ενώ ο πατέρας θυμιάτιζε το σπίτι, το κάθε μέλος της οικογένειας χωριστά και το στάβλο, καθότι επρόκειτο για μια προσφορά που συμβολίζει την καλή υγεία των ζώων αλλά και την καρποφορία του εδάφους για τους αγρότες.
Όταν έφτανε η σειρά του μικρότερου παιδιού, ο πατέρας κρατούσε το Χριστόψωμο πάνω από το κεφάλι του και το παιδί χοροπηδούσε τρεις φορές προσπαθώντας να κόψει στα δύο το τσουρέκι. Στη συνέχεια, ο πατέρας έκοβε το πρώτο κομμάτι για τον Χριστό, το δεύτερο για το σπίτι και τα υπόλοιπα για το κάθε μέλος της οικογένειας (περίπου όπως κόβουμε και τη σημερινή βασιλόπιτα). Το έθιμο ήθελε το τραπέζι να παραμένει στρωμένο και μετά το τέλος του γεύματος, ώστε να δειπνήσει και η Παναγία.
