Στον πυρήνα λειτουργίας της βάζει η ελληνική βιομηχανία την περιβαλλοντική βιωσιμότητα με την ενσωμάτωση τεχνολογιών αιχμής και την ανάληψη δράσεων βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης, με βάση όσα αναφέρει ο ΣΕΒ σε ειδική ανάλυση που δημοσίευσε με τίτλο ”Σχέδιο και τομές για τη βιομηχανία των δυνατοτήτων μας”.
“Η ελληνική βιομηχανία σήμερα στηρίζει την ευρωπαϊκή φιλοδοξία για κλιματική ουδετερότητα μέχρι το 2050, επενδύει στις ΑΠΕ και τη μείωση των εκπομπών άνθρακα, και βελτιώνει την αποτελεσματικότητα αξιοποίησης των πόρων” τονίζει η Έκθεση που μεταξύ άλλων αναφέρει:
· Η Ελλάδα μεταβαίνει σε πιο καθαρές μορφές ενέργειας. Το 61,3% της συνολικής εγκατεστημένης ισχύος προέρχεται από ΑΠΕ, έναντι 32% πριν από 12 χρόνια, σημαντικό μέρος της οποίας προέρχεται από μονάδες που έχουν εγκαταστήσει εγχώριοι βιομηχανικοί/ενεργειακοί όμιλοι. Βάσει της επίδοσης αυτής, η χώρα κατατάσσεται στην 7η θέση της ΕΕ, και κινείται σταθερά υψηλότερα από τον μ.ό.. της Ε.Ε.
· Η συμμετοχή του κλάδου στην κατανάλωση ενέργειας είναι χαμηλότερη σε σχέση με τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, απαρτίζοντας μόλις το 17% των αναλωθέντων πόρων.
· Η βιομηχανία έχει μειώσει κατά 43% τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου τα τελευταία 10 χρόνια καταγράφoντας την 6η μεγαλύτερη μείωση στην ΕΕ. Σήμερα εκπέμπει το 47,5% του συνόλου από 59% το 2010. Η μείωση αυτή οφείλεται τόσο σε εξωγενείς παράγοντες όπως η οικονομική κρίση, όσο και στο ενισχυμένο αποτύπωμα των ΑΠΕ και του φυσικού αερίου στον ενεργειακό χάρτη, και σε δράσεις βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης από τις βιομηχανίες.
· Η βιομηχανία λειτουργεί με σταδιακά μεγαλύτερη παραγωγικότητα πόρων, επομένως χρησιμοποιεί πιο αποτελεσματικά τους πόρους της για να παράγει πλούτο. Το τελευταίο έτος, για κάθε τόνο πετρελαίου που ανάλωσε, παρήγαγε αξία €9,7 χιλ., έναντι €7 χιλ. το 2010, επίδοση που κατατάσσει την Ελλάδα στην 9η θέση στην ΕΕ.
Οι στόχοι για το μέλλον
Σύμφωνα με την ανάλυση του ΣΕΒ υπάρχουν οι εξής άξονες προτάσεων. Δηλαδή:
· Περαιτέρω μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου. Αν και ο όγκος των αερίων που προέρχονται από τη βιομηχανία έχει μειωθεί σημαντικά, απαιτούνται δράσεις περαιτέρω βελτίωσης. Μάλιστα, ο δείκτης έντασης είναι ακόμα αρκετά υψηλός: για κάθε ευρώ παραγόμενου προϊόντος, η βιομηχανία εκλύει 1,74 kg (24η θέση), έναντι 0,97 kg στην ΕΕ, αν και υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των κλάδων της βιομηχανίας.
· Ουσιαστική εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας σε κρίσιμους τομείς, όπως η διαχείριση αποβλήτων, η ανακύκλωση και ο βαθμός κυκλικότητας στη χρήση υλικών. H κυκλική χρήση υλικών ανήλθε σε 5,4% το 2020 (από 2,4% το 2016), όταν ο μέσος όρος στην ΕΕ είναι 12,8%. Μέχρι στιγμής, στην οικονομία επανεισάγονται περιορισμένες ποσότητες δευτερογενών υλικών. Παράλληλα, παραμένει το υψηλό ποσοστό ταφής στη διαχείριση αστικών αποβλήτων (80%, έναντι 37,6% στην ΕΕ, 25η επίδοση στην ΕΕ), ενώ το ποσοστό ανακύκλωσης είναι μόλις 21% (έναντι 48,6% στην ΕΕ).
· Περαιτέρω βελτίωση της παραγωγικότητας των πόρων. Η Ελλάδα σημειώνει σταθερή βελτίωση την τελευταία δεκαετία στην αποτελεσματική χρήση των πόρων της για την παραγωγή πλούτου (€1,77/kg), αλλά εξακολουθεί να υπολείπεται σε σχέση με την ΕΕ (€2,09/kg).
Παράλληλα, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι θα πρέπει και το κράτος να υποστηρίξει την προσπάθεια των επιχειρήσεων για μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος, π.χ. αίροντας τις αδυναμίες του ρυθμιστικού πλαισίου στην αδειοδότηση και την χωροταξία. Παρά τις επιμέρους βελτιώσεις, παραμένουν οι σημαντικές καθυστερήσεις για την παροχή περιβαλλοντικών αδειών, εκκρεμότητες στα χωροταξικά σχέδια ενώ και οι προβλέψεις του κλιματικού νόμου (Ν. 4936/2022) αναμένεται να αυξήσουν σημαντικά τον φόρτο των αρχών αδειοδότησης.
Το υψηλό ενεργειακό κόστος – τροχοπέδη για την ανταγωνιστικότητα
Όπως αναφέρει ο ΣΕΒ, η ταχεία μετάβαση σε φτηνή και καθαρή ενέργεια είναι απολύτως κρίσιμη προϋπόθεση για την ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας αλλά και της οικονομίας γενικότερα. Παρά τη μείωση σε σύγκριση με την κορύφωση του καλοκαιριού του 2022, οι τιμές ενέργειας στην Ευρώπη εξακολουθούν να είναι υψηλές, και σε σύγκριση με άλλα κράτη μέλη, πολλώ δε μάλλον εκτός Ε.Ε., όπως οι ΗΠΑ. η τιμή της χονδρεμπορικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας παραμένει σε επίπεδα πάνω από 100 €/MWh σε πολλά κράτη μέλη, τιμή περίπου δύο φορές υψηλότερη από το προ κρίσης επίπεδο (για παράδειγμα, το 1ο τρίμηνο του 2021, η μέση χονδρική τιμή ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα ήταν €53,50). Την ίδια ώρα, Το φυσικό αέριο κυμαίνεται σήμερα στην τιμή των 35 €/MWh περίπου.
Εντός ΕΕ, η Ελλάδα εξακολουθεί να συγκαταλέγεται ανάμεσα στις χώρες με το υψηλότερο ενεργειακό κόστος. Τον Αύγουστο του 2023 η τιμή της χονδρεμπορικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα ήταν 109,33 €/MWh, όταν στη Γερμανία ήταν 94,41 €/MWh, τη Γαλλία 90,96 €/MWh, την Ισπανία 96,09 €/MWh και την Πορτογαλία 97,91 €/MWh[1].
Με βάση τα παραπάνω στοιχεία, βασική επιδίωξη σε ευρωπαϊκό και σε εθνικό επίπεδο πρέπει να είναι η διασφάλιση ανταγωνιστικού κόστους ενέργειας, σε συνδυασμό με τη δυνατότητα πρόβλεψης της εξέλιξης των τιμών και την παραγωγή και διάθεση «πράσινης» ενέργειας.
Οι προκλήσεις για τη διασφάλιση της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών επιχειρήσεων κατά την ενεργειακή μετάβαση αφορούν μεταξύ άλλων:
· Την εφαρμογή μηχανισμών και εργαλείων για τη συγκράτηση του ενεργειακού κόστους σε περιόδους κρίσης.
· Την ενίσχυση και επέκταση των δικτύων μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας και των νέων διασυνδέσεων, μέσω των οποίων θα μπορέσει η Ελλάδα να καταστεί ενεργειακός κόμβος στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
· Τη δημιουργία επαρκών ενεργειακών δικτύων για την αξιοποίηση των ΑΠΕ στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας για τη βιομηχανία.
· Τη χρηματοδότηση επενδύσεων πράσινης μετάβασης σε νέες τεχνολογίες όπως είναι ενδεικτικά η δέσμευση / αποθήκευση CO2.
Η διασφάλιση επάρκειας ενέργειας σε ανταγωνιστικό κόστος, παράλληλα με την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας και του παραγωγικού ιστού της οικονομίας είναι στο επίκεντρο μιας αποτελεσματικής βιομηχανικής πολιτικής.
Παράλληλα, όπως αναφέρεται, πρέπει να στηριχθεί η προσπάθεια επίτευξης των κλιματικών στόχων που έχουν συμφωνηθεί σε διεθνές επίπεδο, σε ένα ασταθές και έντονα ανταγωνιστικό επιχειρηματικό περιβάλλον. Σε αυτή την πορεία, σημαντικό ρόλο θα διαδραματίσουν:
· Η υποστήριξη της κλιματικής φιλοδοξίας με ένα ρυθμιστικό πλαίσιο που θα διασφαλίζει ίσους όρους ανταγωνισμού στις παγκόσμιες αγορές, ώστε η κλιματική μετάβαση να λειτουργήσει προς όφελος της οικονομίας και της κοινωνίας, ιδιαίτερα υπό το πρίσμα ότι ο κίνδυνος «διαρροής άνθρακα και επενδύσεων» (carbon and investment leakage), δηλαδή μεταφοράς επενδύσεων σε τρίτες χώρες χωρίς αντίστοιχο κόστος άνθρακα, αποτελεί ήδη πραγματικότητα.
· Η θέσπιση μέτρων χρηματοδοτικής στήριξης για την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών χαμηλών εκπομπών και η διασφάλιση της πρόσβασης σε χρηματοδότηση από την αγορά. · Οι απαραίτητες προϋποθέσεις στήριξης ώστε να μην πληγεί η ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας από τις νέες προβλέψεις στο Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ETS) και τον καινούργιο Μηχανισμό Συνοριακής Προσαρμογής Άνθρακα (CBAM)
Προτάσεις
Οι προτάσεις του ΣΕΒ για τη βιομηχανία σήμερα και στο μέλλον εστιάζουν σε 5 επιδιώξεις:
· Ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας που αξιοποιεί τεχνολογίες αιχμής, απασχολεί εξειδικευμένο επιστημονικό δυναμικό, συνεισφέρει στην αύξηση των εξαγωγών και συμβάλει καθοριστικά στη βιώσιμη ανάπτυξη και την κυκλική οικονομία.
· Επενδυτική κινητοποίηση μέσα από ειδικά προγράμματα ενθάρρυνσης επενδύσεων μεσαίας και μεγάλης κλίμακας, αποτελεσματικούς μηχανισμούς έγκρισης και αδειοδότησης νέων επενδύσεων, άρση αντικινήτρων στο φορολογικό πλαίσιο και ευθυγράμμιση των φορολογικών πρακτικών με αντίστοιχες ευρωπαϊκές.
· Διεθνή ανταγωνιστικότητα των ελληνικών επιχειρήσεων στην πορεία προς την πράσινη μετάβαση και προσαρμογή της αγοράς ενέργειας για αδιάλειπτη πρόσβαση σε πράσινη ενέργεια σε λογικό κόστος.
· Ενίσχυση των γνώσεων και δεξιοτήτων σε ένα σύγχρονο εργασιακό περιβάλλον, μέσα από τη δημιουργία σύγχρονων δομών για την κάλυψη των αναγκών σε σύγχρονες τεχνικές και τεχνολογικές ειδικότητες και την εναρμόνιση των ρυθμίσεων στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα με πρακτικές της υπόλοιπης ΕΕ.
· Μείωση της γραφειοκρατίας και των διοικητικών βαρών της νομοθεσίας στη λειτουργία των επιχειρήσεων μέσα από μεγαλύτερη διαλειτουργικότητα συστημάτων της δημόσιας διοίκησης, δραστική απλοποίηση υπηρεσιών και διαδικασιών πριν τη ψηφιοποίηση τους, απλοποίηση της αδειοδότησης εγκαταστάσεων και επιτάχυνση της απονομής δικαιοσύνης.
Οι επιδιώξεις αυτές εξειδικεύονται στα ακόλουθα:
1. Αξιοποίηση ευκαιριών για την εγχώρια βιομηχανία από την ανάπτυξη των ευρωπαϊκών δικτύων παραγωγής στο πλαίσιο της στρατηγικής αυτονομίας της Ευρώπης.
· Αναθεώρηση της Εθνικής Βιομηχανικής Στρατηγικής με ορίζοντα το 2030. Εξειδικευμένη στρατηγική για τομείς υψηλής προτεραιότητας για την αναπτυξιακή πορεία της χώρας.
· Εκπόνηση Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την αξιοποίηση των ευκαιριών από την ανάπτυξη των ευρωπαϊκών δικτύων παραγωγής, στο πλαίσιο της στρατηγικής αυτονομίας της Ευρώπης.
· Υιοθέτηση ενός Μηχανισμού δημόσιου-ιδιωτικού τομέα για συμφωνίες-πλαίσιο (Sector Deals) με βάση τις οποίες δεσμεύεται ο ιδιωτικός τομέας να κάνει σημαντικές επενδύσεις για την ανάπτυξη βιομηχανικής παραγωγής σε τομείς με σημαντικό τεχνολογικό / πράσινο πρόσημο και αντίστοιχα ο δημόσιος τομέας να διαμορφώσει κατάλληλα χρηματοδοτικά εργαλεία και ρυθμιστικό πλαίσιο.
· Διευκόλυνση παραγωγικών επενδύσεων υψηλής προστιθέμενης αξίας. Ενθάρρυνση μεγαλύτερων επενδύσεων με όρους ανάλογους των περισσότερων μελών της ΕΕ με εναρμόνιση του ΤΑΑ, αναπτυξιακού νόμου, στρατηγικών επενδύσεων με τα όρια ενισχύσεων της ΕΕ (ΓΑΚ, TCTF, κτλ..) και κατάργηση των εθνικών περιορισμών.
· Επιτάχυνση διαδικασιών εκταμίευσης εγκεκριμένων έργων ΣΕΚΕΕ και εξασφάλιση χρηματοδότησης για τα μελλοντικά έργα καθώς είναι κρίσιμα για τη συμμετοχή της Ελλάδας στις ευρωπαίες αλυσίδες αξίας.
2. Ενδυνάμωση των συνεργασιών και ενίσχυση των οικοσυστημάτων καινοτομίας, τεχνολογίας και πράσινης μετάβασης με παράλληλη περιφερειακή ανάπτυξη
· Διαμόρφωση ειδικών οικονομικών / επενδυτικών ζωνών. Ειδικό επενδυτικό και ρυθμιστικό πλαίσιο για την ανάπτυξη τεχνολογικών και βιομηχανικών οικοσυστημάτων σε συγκεκριμένες περιοχές (πχ μια ανά περιφέρεια). Ειδικές ρυθμίσεις αδειοδότησης, χωροθέτησης, φορολογίας, ανάπτυξης υποδομών, κτλ. Ενδεικτικές δραστηριότητες: ημιαγωγοί, έξυπνα υλικά, βιοτεχνολογίες, πράσινες τεχνολογίες.
· Υποστήριξη της οικοδόμησης επιχειρηματικών οικοσυστημάτων (clusters) με επίκεντρο τις επιχειρήσεις για τη δημιουργία βιομηχανίας υψηλής προστιθέμενης αξίας.
· Εκπόνηση Εθνικού Σχεδίου Δράσης Βιομηχανικής Συμβίωσης και υλοποίηση δράσεων για την ενημέρωση των ελληνικών επιχειρήσεων και την ανάπτυξη πιλοτικών έργων. Κατασκευή υποδομών στις ΒΙΠΕ που διευκολύνουν τη βιομηχανική συμβίωση και τα συνεργατικά σχήματα.
· Σχεδιασμός προτεραιοτήτων σε ερευνητικά πεδία ενδιαφέροντος για την Ελλάδα σε άμεση συνεργασία και συντονισμό με την Ευρωπαϊκή στρατηγική αυτονομίας, την Εθνική βιομηχανική στρατηγική και τις ανάγκες για την ανάπτυξη και υποστήριξη της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της βιομηχανίας.
· Διαμόρφωση εργαλείων χρηματοδότησης για Έρευνα και Ανάπτυξη που να διασφαλίζουν ευνοϊκότερους όρους χρηματοδότησης με την συνδρομή της Ελληνικής Αναπτυξιακής Τράπεζας, και να επιτρέπουν συμψηφισμό του φορολογικού οφέλους που προκύπτει από την υπερέκπτωση των δαπανών R&D με εργοδοτικές εισφορές.
· Δημιουργία κανονιστικού πλαισίου για την υλοποίηση sandboxes για δοκιμή τεχνολογιών (θέματα αδειοδοτήσεων, κίνητρα επενδύσεων, χωροθέτηση), ώστε να διευκολύνεται η δημιουργία νεοφυών επιχειρήσεων σε τομείς εθνικού ενδιαφέροντος, όπως η ναυτιλία, ο τουρισμός, η αγροδιατροφή και η βιώσιμη παραγωγή ενέργειας.
3. Ανάπτυξη των κατάλληλων δεξιοτήτων για την γρήγορη προσαρμογή των επιχειρήσεων στην ψηφιακή και πράσινη μετάβαση
· Σύνδεση της ανώτατης εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας και προώθηση προγραμμάτων σπουδών για ειδικότητες που αφορούν στις ανάγκες της βιομηχανίας.
· Ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων και διπλασιασμός του αριθμού των εισακτέων σε σχολές ΤΠΕ.
· Υποχρεωτική πρακτική άσκηση στα περισσότερα πτυχία STEM.
· Επανασύσταση του Τεχνολογικού Τομέα των ΑΕΙ (πρώην ΤΕΙ), μέσω της αξιοποίησης των ρυθμίσεων του Νόμου 4957/2022 περί ίδρυσης Σχολών Εφαρμοσμένων Επιστημών με προγράμματα σπουδών για τεχνικές ειδικότητες, σε συνεργασία με επιχειρήσεις.
· Μετατόπιση των προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης από οριζόντιες δεξιότητες σε επαγγέλματα που συνδέονται με υπαρκτές κενές θέσεις εργασίας.
· Περαιτέρω μέτρα για την προσέλκυση ταλέντου υψηλής εξειδίκευσης για την κάλυψη θέσεων που συνδέονται με τις τεχνολογίες αιχμής και την καινοτομία.
4. Ενίσχυση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων στη πράσινη μετάβαση
· Προώθηση των ΑΠΕ και ενίσχυση παραγωγής κρίσιμων υλών για την κατασκευή τους, ενδεικτικά: ταχεία αδειοδότηση ΑΠΕ, επιτάχυνση υλοποίησης και ενίσχυση ενεργειακών υποδομών (10ετές πρόγραμμα ΑΔΜΗΕ), ενίσχυση παραγωγής ή ανάκτησης α’ & β’ υλών/ορυκτών πόρων (Critical / Strategic Raw Materials Act – CRM) και κρίσιμων Τεχνολογιών (Net Zero Industry Act), δημιουργία περιοχών πρώτης επιλογής για ορυκτές ύλες (CRM go-to areas)
· Ενίσχυση επενδύσεων πράσινης μετάβασης της βιομηχανίας, πχ στη δέσμευση / αποθήκευση / χρήση άνθρακα, παραγωγή Η2, αποθήκευση ενέργειας (όπως σε πολλές χώρες της ΕΕ).
· Άμεση εφαρμογή κανονισμών που αναβαθμίζουν την ανταγωνιστικότητα όπως του μηχανισμού στήριξης τιμής ηλεκτρικής ενέργειας για την ενεργοβόρο βιομηχανία το 2023, με επιδότηση έως €50/MWh και παράταση του έως το 2025, στήριξη βιομηχανιών και εξαγωγών από την εφαρμογή του CBAM, επιδότηση στο κόστος του βιομηχανικού φυσικού αερίου για όσο διαρκεί η κρίση, κατάργηση έκτακτων μέτρων που επιβαρύνουν το ενεργειακό κόστος.
· Εφαρμογή από 1/1/24 του Green Pool για την ενεργοβόρο βιομηχανία.
· Αξιοποίηση εργαλείων διαχείρισης ρίσκου του κόστους ενεργειακής μετάβασης (hedging risk), όπως ενδεικτικά, τα Carbon Contracts for Difference (CCfDs) ή τα Power Purchase Agreements (PPAs). H σύναψη μακροχρόνιων συμβάσεων αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας με διμερή συμβόλαια ή PPAs με παραγωγούς ΑΠΕ, αποτελεί εναλλακτική που διαθέτει η βιομηχανία για την αντιμετώπιση της ραγδαίας αύξησης του κόστους ενέργειας.
5. Δραστική μείωση της δομικής γραφειοκρατίας και ταχύτερη απονομή δικαιοσύνης
· Πάταξη της γραφειοκρατίας πριν τη νομοθέτηση της. Σταθερό ισοζύγιο γραφειοκρατίας σε κάθε νέο νόμο, εφαρμόζοντας το πλέον πετυχημένο υπόδειγμα ρυθμιστικής απλοποίησης στην ΕΕ, τον «κανόνα 1-in, 1-out». Η ψήφιση κάθε νέου νόμου ο οποίος προσθέτει διοικητικά βάρη στις επιχειρήσεις συνοδεύεται υποχρεωτικά από αφαίρεση τουλάχιστον ισοδύναμων βαρών. Με δημόσια μεθοδολογία κάθε νόμος υπολογίζει το διοικητικό κόστος που εισάγει / αφαιρεί στις επιχειρήσεις και καθοδηγεί την πολιτεία στη διατήρηση σταθερού ισοζυγίου.
· Σχεδιασμός και εφαρμογή προγράμματος μείωσης 25% των διοικητικών αναφορών (reporting) προς τη δημόσια διοίκηση, κατ’ αναλογία του στόχου της ΕΕ.
· Σε περίπτωση απόρριψης ενδίκου μέσου (>2ου βαθμού), ο ηττηθείς διάδικος αναλαμβάνει το σύνολο της δικαστικής δαπάνης, συμπεριλαμβανομένης της δικαστικής αμοιβής με την οποία επιβαρύνθηκε ο αντίδικος.
· Ταχύτερη ενσωμάτωση τεχνολογιών αιχμής (legal tech, τεχνητή νοημοσύνη, κτλ.).
