Άρθρο του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννη Στουρνάρα στο finupnews.gr
Η ελληνική ποντοπόρος ναυτιλία με τις συναφείς με αυτήν δραστηριότητες αποτελεί βασικό πυλώνα εξωστρέφειας της ελληνικής οικονομίας. Σύμφωνα με την UNCTAD (2023), o ελληνόκτητος στόλος αντιπροσωπεύει πάνω από το 17% του παγκόσμιου στόλου (σε όρους χωρητικότητας – dwt), γεγονός που τον κατατάσσει στην πρώτη θέση. Ωστόσο, μόνο το 13% του ελληνόκτητου στόλου είναι νηολογημένο υπό ελληνική σημαία, αν και η διαχείριση σημαντικού μέρους αυτού πραγματοποιείται από την Ελλάδα. Ουσιαστικά, η διαχείριση πλοίων αποτελεί τη βασική λειτουργία της ελληνικής ναυτιλιακής επιχειρηματικότητας, γύρω από την οποία δομούνται ποικίλες υποστηρικτικές και λοιπές δραστηριότητες.
Η σπουδαιότητα της ποντοπόρου ναυτιλίας στην ελληνική οικονομία καταδεικνύεται και από τις εισπράξεις από θαλάσσιες μεταφορές στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της χώρας. Συγκεκριμένα, την τελευταία πενταετία (2019-2023) αντιστοιχούσαν σε σχεδόν 43% των συνολικών εισπράξεων από υπηρεσίες και στο 21% των συνολικών εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών. Την ίδια περίοδο, οι εισπράξεις από θαλάσσιες μεταφορές ξεπέρασαν – κατά μέσο όρο – τα 16,5 δισεκ. ευρώ και αντιστοιχούσαν σε περίπου 8,7% του ΑΕΠ. Μετά το ιστορικό υψηλό των 21 δισεκ. ευρώ που κατέγραψαν το 2022, οι εισπράξεις από θαλάσσιες μεταφορές υποχώρησαν στα 18,2 δισεκ. ευρώ το 2023. Ωστόσο, οι ενδείξεις από το πρώτο δίμηνο του 2024 είναι θετικές για τις προοπτικές των εισπράξεων στο σύνολο του έτους. Όμως, μεγάλο μέρος των εισροών στον κλάδο προέρχεται από το εξωτερικό. Η ενδεχόμενη αντικατάσταση των εισαγομένων από εγχωρίως παραγόμενα ενδιάμεσα προϊόντα μπορεί να συμβάλει στην αύξηση του αποτυπώματος της ελληνικής ναυτιλίας στην οικονομία, καθώς θα περιοριστεί η αξία των εισαγωγών του κλάδου, ενώ παράλληλα δημιουργούνται οι προοπτικές για την ενίσχυση των εξαγωγών εταιριών που εντάσσονται σε μια ναυτιλιακή συστάδα (cluster).
Ένα ναυτιλιακό cluster μπορεί να περιλαμβάνει στους κόλπους του επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε αμιγώς θαλάσσιες δραστηριότητες (αλιεία ή μεταφορά προσώπων και φορτίων διά θαλάσσης), καθώς και σε ένα ευρύ σύνολο άλλων δραστηριοτήτων, όπως υπηρεσίες λιμένος, εφοπλισμού, logistics, ναυτασφαλίσεων κ.ά., ναυπηγεία, δραστηριότητες ναυταθλητισμού και αναψυχής, υπηρεσίες μεταφορών, ενέργειας, έρευνας και καινοτομίας για τη ναυτιλία, ναυτιλιακή χρηματοδότηση, νομικές υπηρεσίες, εκπαίδευση και κατάρτιση. Ένα cluster μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά σημαντικό τόσο για τον κλάδο της ναυτιλίας όσο και για την εθνική/περιφερειακή οικονομία – και οι σχετικές προσπάθειες που έχουν ήδη γίνει στη χώρα συνηγορούν σε αυτό. Ο λόγος είναι ότι μέσα από το cluster επιτυγχάνεται η παράλληλη ανάπτυξη των επιχειρήσεων που συμμετέχουν σε αυτό, καθώς ωφελούνται από την αξιοποίηση των συνεργειών και του υγιούς ανταγωνισμού. Πιο συγκεκριμένα, το σύνολο, σε αντίθεση με την κάθε μεμονωμένη επιχείρηση, μπορεί να ωφεληθεί από ευνοϊκότερη και ταχύτερη πρόσβαση σε πόρους και πηγές χρηματοδότησης, ενώ οι συνέργειες μεταξύ ετερογενών επιχειρήσεων βοηθούν να ξεπεραστούν ευκολότερα δυσκολίες που προκύπτουν από το εξωτερικό περιβάλλον, κι αυτό επειδή τα χαρακτηριστικά μιας ομάδας μελών του cluster μπορούν να στηρίξουν και να καλύψουν τυχόν αδυναμίες άλλων.
Ωστόσο, η επιτυχία ενός cluster δεν εναπόκειται μόνο στην προθυμία των μελών του. Προς τούτο συμβάλλουν τρεις κρίσιμοι παράγοντες και συγκεκριμένα:
• Η στήριξη των περιφερειακών/εθνικών αρχών, με τη θέσπιση ενός πλαισίου μέσα στο οποίο θα μπορέσει ένα cluster να αναπτυχθεί, π.χ. με τη δημιουργία κινήτρων ή την ένταξη σε περιφερειακά επενδυτικά σχέδια.
• Η συνδρομή των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων/ερευνητικών κέντρων της συστάδας, που συνεισφέρουν από την πλευρά τους στην κατάρτιση και στελέχωση των επιχειρήσεων με εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό, στην προώθηση της έρευνας και τελικά στην υιοθέτηση της καινοτομίας, που αποτελεί και το ζητούμενο.
• Η ύπαρξη σαφούς δομής. Ειδικότερα, ένα cluster, για να λειτουργήσει και να επιτύχει, θα πρέπει να ιδωθεί σαν ένας αυτούσιος οργανισμός, με μέλη που μοιράζονται κοινούς στόχους και είναι πρόθυμα να αναπτύξουν ένα δίκτυο γνώσης προς όφελος όλων. Θα πρέπει να έχει δομή, οργάνωση, σαφή διακυβέρνηση, επάρκεια οικονομικών και ανθρώπινων πόρων, να διαθέτει εξ αρχής και να συγκεντρώνει με την πάροδο του χρόνου τεχνογνωσία και την ικανότητα να αξιοποιεί διαθέσιμους πόρους ή, κυρίως, να τους προσελκύει.
Συμπερασματικά, η ελληνική ναυτιλία – ιδιαίτερα στην παρούσα συγκυρία των ιστορικών αλλαγών σε όρους κανονιστικού πλαισίου, καυσίμων, γεωπολιτικής αστάθειας και μετατόπισης του παγκόσμιου εμπορίου – μπορεί να ωφεληθεί από την επιτυχή λειτουργία ενός δυναμικού ναυτιλιακού cluster. Σε εθνικό επίπεδο, κάτι τέτοιο μπορεί να έχει θετικές συνέπειες στο ελληνικό νηολόγιο (προώθηση της ελληνικής σημαίας), ενώ μια εθνική πολιτική ενδέχεται να υιοθετηθεί ευκολότερα σε επίπεδο cluster παρά σε επίπεδο μεμονωμένης επιχείρησης, στοιχείο που μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα χρήσιμο στην προώθηση “πράσινων” λύσεων για τη ναυτιλία. Η ανάπτυξη του cluster, μεταξύ άλλων, θα συμβάλει στην αύξηση του οικονομικού αποτυπώματος του κλάδου στην ελληνική οικονομία, αφού μέρος των εισαγόμενων εισροών θα αντικατασταθεί από τα εγχωρίως παραγόμενα του cluster. Παράλληλα, θα αποτελέσει εφαλτήριο για την περαιτέρω εξωστρέφεια του κλάδου και την ενίσχυση των εξαγωγών του σε άλλα ναυτιλιακά κέντρα.
