Εάν υπήρχε κάτι το οποίο ο ιδρυτής του Facebook, Mark Zuckerberg, επαναλάμβανε συνέχεια από την πρώτη μέρα λειτουργίας του κοινωνικού δικτύου, ήταν η φράση “δεν πέφτουμε ποτέ”. Από πολύ νωρίς, ο Αμερικανός είχε επενδύσει στην επάρκεια του social media network που έμελλε να γίνει το μεγαλύτερο του πλανήτη. Τα μεγάλα καράβια, ωστόσο, έχουν και μεγάλες φουρτούνες. Και, δυστυχώς για το γιγαντιαίο “καράβι” που έχτισε ο Zuckerberg, το κρασάρισμα των servers του ήταν μόνο “ψιχάλες”. Η πραγματική θύελλα έρχεται από τις αποκαλύψεις της πρώην εργαζόμενής της, Frances Haugen, την οργή του Κογκρέσου και τη βύθιση (;) της μετοχής της. Η θύελλα, μόλις άρχισε για τη Facebook.
Έξι δισεκατομμύρια δολάρια. Τόσα έχασε ο Zuckerberg από την περιουσία του στις λίγες (περίπου επτά) ώρες κατά τις οποίες το Facebook, το Messenger, το Instagram και το WhatsApp, οι εφαρμογές επικοινωνίας ιδιοκτησίας του “έπεσαν”. Ήταν το μεγαλύτερο “κραχ” από το 2008 για τα κοινωνικά δίκτυα. Η εξήγηση του VP υποδομών του Facebook Santosh Janardhan (εκτός της “συγνώμης”), για τους λόγους που έγινε το κρασάρισμα, μάλλον δεν ήταν αρκετή.
Ο Janardhan είπε ότι η τεχνική ομάδα της εταιρείας έκανε “αλλαγές στο configuration στους backbone routers (σ.σ. ουσιαστικά στους δρομολογητές)”, γεγονός το οποίο προκάλεσε “θέματα” στην επικοινωνία μεταξύ των servers στα data centers της Facebook σε όλο τον κόσμο, προκαλώντας το “κρασάρισμα”. Όμως, ακόμα και ο αδαής στα τεχνικά, αντιλαμβάνεται ότι ίσως αυτή η εξήγηση να είναι πολύ “ρηχή”, όχι μόνο επειδή έπεσαν για αρκετές ώρες τα δίκτυα που χρησιμοποιούν δισεκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο, με τους τεχνικούς της Facebook να μην μπορούν καν να μπουν στο κεντρικό κτίριο λόγω τεχνικού προβλήματος (δεν αναγνωρίζονταν οι κάρτες εισόδου τους).
Η Whistleblower
Το κυριότερο, είναι το timing κατά το οποίο ήρθε αυτό το κρασάρισμα: Μόλις μία ημέρα αφότου whistleblower που διέρρευσε απόρρητα εσωτερικά έγγραφα ερευνών στη Wall Street Journal και το αμερικανικό Κογκρέσο αποκάλυψε τα στοιχεία της σε συνέντευξη στο “60 Munites”. Πρόκειται για την 37χρονη Frances Haugen, πρώην εργαζόμενη ως product manager στην ομάδα καταπολέμησης της παραπληροφόρησης του Facebook. Η πληροφοριοδότης, έδωσε στοιχεία και στην αμερικανική Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, βάσει των οποίων η Facebook “παραπλανούσε τους επενδυτές”. Κατηγόρησε δε τον όμιλο ότι βάζει επισταμένως “το κέρδος πάνω από την ασφάλεια των χρηστών”.
Είχε προηγηθεί μια σειρά αποκαλύψεων από τη Wall Street Journal. Οι δημοσιογραφικές αποκαλύψεις οι οποίες βασίζονταν σε έγγραφα εσωτερικής αλληλογραφίας της εταιρείας (αυτά τα οποία διέρρευσε η Haugen), έδειχναν ότι το Facebook γνώριζε τα προβλήματα, όπως βλάβες που προκαλεί το Instagram στην ψυχική υγεία των εφήβων κοριτσιών και η παραπληροφόρηση σχετικά με τις ταραχές στο Καπιτώλιο την 6η Ιανουαρίου.
Οι αποκαλύψεις αυτές δείχνουν ότι η εταιρεία «δεν μπορεί να αυτορυθμιστεί», σχολίασε η εκπρόσωπος του Λευκού Οίκου, προσθέτοντας πως δείχνουν ότι είναι δικαιολογημένες οι ανησυχίες «για την ισχύ που έχουν συγκεντρώσει οι γίγαντες του διαδικτύου». Ανησυχίες που με τη σειρά τους προκαλούν… ανησυχίες για επέμβαση των ρυθμιστικών Αρχών των ΗΠΑ (και όχι μόνο) στα κοινωνικά δίκτυα που χρησιμοποιούν περίπου 3,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο.
Από την άλλη, οι αποκαλύψεις και μόνο της Haugen, οδήγησαν την ίδια μέρα τη μετοχή της Facebook να χάσει 4,9% της αξίας της. Και, με δεδομένο ότι η whistleblower βρέθηκε ενώπιον της αρμόδιας επιτροπής του Κογκρέσου, με το κρασάρισμα να εντείνει τις ανησυχίες για ζητήματα ασφαλείας στα κοινωνικά δίκτυα του ομίλου, το ερώτημα είναι εύλογο: Μήπως ο κολοσσός που δημιούργησε ο Zuckerberg εισέρχεται στη μεγαλύτερη κρίση της ιστορίας του;
Η απάντηση είναι μάλλον θετική. Η Haugen λέει πως έχει στα χέρια της δεκάδες χιλιάδες σελίδες εσωτερικών ερευνών της Facebook, από τις οποίες προκύπτει ζήτημα ηθικής. Η πρώην product manager της Facebook, ενώπιον των μελών του Κογκρέσου, είπε πως, παρότι γνωρίζει πως η εταιρεία μπορεί να την καταστρέψει, θα συνεχίσει τις αποκαλύψεις. Και εξήγησε στους Αμερικανούς αξιωματούχους ότι η Facebook διαρκώς βάζει το κέρδος πάνω από την υγεία και την ασφάλεια των χρηστών του δικτύου, κάτι που είναι αποτέλεσμα του σχεδιασμού των αλγορίθμων του. Οι οποίοι είναι σχεδιασμένοι έτσι ώστε να κατευθύνουν τους χρήστες προς αναρτήσεις υψηλής εμπλοκής που, σε μερικές περιπτώσεις, μπορεί να είναι βλαπτικές.
Κατηγορώντας προσωπικά τον CEO της εταιρείας, Mark Zuckerberg για τις επιπτώσεις των δραστηριοτήτων των επιχειρήσεών του, η Haugen είπε ότι ο αλγόριθμος του Facebook μπορεί να στρέψει τους νέους στην ηλικία χρήστες από κάτι σχετικά αβλαβές, όπως π.χ. οι υγιεινές συνταγές μαγειρικής, σε περιεχόμενο που προωθεί την ανορεξία, σε πολύ μικρή χρονική περίοδο. Είπε μάλιστα ότι όσες φορές η Facebook αντιμετώπισε συγκρούσεις μεταξύ των κερδών του και της ασφάλειάς μας, αντιμετώπισε τις συγκρούσεις ευνοώντας τα κέρδη της. “Το αποτέλεσμα είναι ένα σύστημα που διευρύνει τον διχασμό, τον εξτρεμισμό και την πόλωση και υποβαθμίζει τις κοινωνίες σε όλο τον κόσμο”.
“Βγήκα μπροστά”, είπε η Haugen, “επειδή αναγνώρισα μια τρομακτική αλήθεια: Σχεδόν κανείς εκτός του Facebook δεν ξέρει τι συμβαίνει μέσα στο Facebook. Η ηγεσία της εταιρείας κρατά (κρυφές) ζωτικές πληροφορίες από το κοινό, την αμερικανική κυβέρνηση, τους μετόχους του και τις κυβερνήσεις όλου του κόσμου”.
Η αντίδραση της Wall Street και το Κογκρέσο
Στα παραπάνω λόγια ίσως να κρύβεται η αρχή μιας θυελλώδους κρίσης για τη Facebook. Είναι ένα ερώτημα, για παράδειγμα, το πώς θα αντιδράσει η Wall Street, ιδιαίτερα σε μια περίοδο που τα company ethics θεωρούνται ζωτικής σημασίας για τους επενδυτές. Άλλωστε η Haugen κατέθεσε και στην αμερικανική Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς (SEC) υποστήριζοντας ότι η Facebook παραπλάνησε τους επενδυτές και τους διαφημιστές αλλοιώνοντας αυτό που ήξερε για τη χρήση της πλατφόρμας, όπως τη διασπορά ψευδών ειδήσεων.
Για την αμερικανική κυβέρνηση, πάντως, ήδη γνωρίζουμε. Ή, τουλάχιστον, ότι αξιωματούχοι εξοργίστηκαν από τα αποτελέσματα έρευνας βάσει της οποίας προκύπτει ότι το Instagram δημιουργεί ένα τοξικό περιβάλλον για μερικά έφηβα κορίτσια που ήδη έχουν αρνητικά συναισθήματα για τα σώματά τους.
Η Facebook λέει πως τα 8 στα 10 κορίτσια χρήστες του Instagram στις ΗΠΑ δεν επηρεάστηκαν από αυτό, όμως η Haugen έδωσε ένα άλλο παράδειγμα για το 20% των δισεκατομμυρίων χρηστών διεθνώς: “Στην περίπτωση των τσιγάρων, “μόνο” 10% των καπνιστών παθαίνουν καρκίνο των πνευμόνων. Έτσι η ιδέα ότι 20% των χρηστών, εδώ, μπορεί να αντιμετωπίζει σοβαρά ζητήματα ψυχικής υγείας και αυτό δε συνιστά πρόβλημα, είναι σοκαριστικό”.
Το σοκαριστικό για τον Zuckerberg, δεν είναι ότι η αρμόδια επιτροπή του Κογκρέσου τον καλεί να καταθέσει ενώπιόν της για τα παραπάνω. Αλλά ότι ο πρόεδρος αυτής της επιτροπής, ο Γερουσιαστής Richard Blumenthal, αποκαλεί τον όμιλο “ηθικά χρεοκοπημένο” και χαρακτηρίζει την κατάθεση της Haugen “Big Tobacco Moment”. Την παραλληλίζει, δηλαδή, με τον δικό του (νικηφόρο, στο τέλος) αγώνα ως γενικός εισαγγελέας του Κονέκτικατ, μηνύοντας τις μεγαλύτερες εταιρείες παραγωγής τσιγάρων του κόσμου για τις βλαβερές επιπτώσεις των προϊόντων τους και την απόκρυψη αυτών των επιπτώσεων…
